Orgulje u Reformatskoj crkvi

Pod svodovima hrama izgrađenog 1891. nalaze se i orgulje preseljene iz zrenjaninske sinagoge, koju su nemački okupatori srušili 1941. godine.

Izuzetno arhitektonsko zdanje reformatske crkve podignuto je u tadašnjem Bečkereku 1891. godine. Pažnju javnosti privlači i sudbina orgulja, koje se ovde nalaze od Drugog svetskog rata, a prethodno su bile u jevrejskoj sinagogi.

Sveštenik pomenute crkve Kiš Nandor naglašava da je ispravnije reći reformatska nego reformatorska crkva, kako je ustaljeni termin. Prema njegovim rečima, reformati su se u Bečkereku pojavili 1820. zajedno sa evangelistima i nisu imali svog sveštenika, a prvi koji ih je 1844. organizovao kao samostalnu zajednicu bio je Ečedi Janoš, profesor teologije. U revoluciji 1848. njihovo delovanje je bilo prekinuto, a aktivnosti je 1856. obnovio Balog Ištvan, koji je uspostavio administrativne temelje za dalje organizovanje reformata.

Njegov naslednik Salai Jožef od austrougarskih vlasti dobija dozvolu da sakuplja priloge za pomoć crkvi, pa je 1886. podignuta parohijska zgrada, a pet godina kasnije, po planovima arhitekte Zaboreckog, u engleskom neogotskom stilu, podignuta je i današnja crkva. Sveštenik Salai je u gradu na Begeju osnovao i štampariju i izdavao reformatski list „Hrišćanski jevanđelist”, koji je za te prilike bio visokotiražan i prodavao se u celoj Austrougarskoj, a osnovao je i crkveni hor.

U istoriji ove crkve posebne tragove su ostavili ratovi. Tako je austrougarska vlast u Prvom svetskom ratu „regrutovala” dva od tri crkvena zvona. Za potrebe vojske u čitavoj carevini je prikupljano gvožđe koje se pretapalo za potrebe pravljenja oružja. U sledećem ratnom vihoru u crkvu su dospele orgulje. Nemački okupatori su u Zrenjaninu (tadašnjem Petrovgradu) srušili jevrejsku sinagogu, a među konfiskovanom imovinom bile su i orgulje izrađene u Pečuju, oko 1850. godine. One su instalirane u reformatskoj crkvi, gde se i sada nalaze i još su u funkciji.

I parohijska zgrada Reformatske crkvene opštine menjala je vlasnike. Sveštenik Kiš Nandor kaže da su se posle rata u nju uselili partizani, odnosno vojska nove Jugoslavije, i da je ona jedno vreme bila oficirski klub. Crkveni poslenici su se žalili Maršalatu i parohijski dom je vraćen crkvi, i to, kako kaže, ukazom Edvarda Kardelja.

Ovoj crkvi zemljišni posedi su oduzeti u periodu nacionalizacije, tačnije, plaćeni su im ispod svake realne cene, a nacionalizovano je i reformatsko groblje. Sveštenik Kiš kaže da oko 350 vernika, koliko ih je u Zrenjaninu, danas imaju solidne uslove za ispoljavanje svoje duhovnosti.

napisao: Đuro Đukić

Izvor: časopis „Zavičajac”, broj 29, 2011.

(www.zrenjaninskizavicajac.com)

Društvo zavičajaca Zrenjanina je nevladina, nestranačka, dobrovoljna i neprofitna organizacija osnovana na neodređeno vreme radi ostvarivanja ciljeva u oblasti očuvanja kulture, istorije, tradicije i svih drugih vrednosti Zrenjanina i okoline.