Sanacija spomen obeliska na Mihajlovačkom drumu i spomenika u Lukićevu

U srednjem Banatu postoji mnoštvo spomenika i obeležja koji svedoče o burnoj istoriji kroz koju je naša zemlja prošla. Dosta tih spomenika je godinama bilo prepušteno zubu vremena. Pre više od 10 godina Vlada Srbije je donela Program obnove spomenika kulture iz perioda oslobodilačkih ratova Srbije. Od tada do sada Zavod za zaštitu spomenika kulture u Zrenjaninu je izradio više od 20 projekata sanacije spomenika iz Prvog i Drugog svetskog rata. U narednih mesec dana biće saniran spomen obelisk na Mihajlovačkom drumu i spomenik narodnom heroju Veljku Lukiću Kurjaku u Lukićevu.

Zavod za zaštitu spomenika kulture u Zrenjaninu svake godine konkuriše sa različitim projektima za sanaciju, obnovu, revitalizaciju, rekonstrukciju postojećih kulturnih dobara. Neka od njih zahtevaju veća ulaganja i značajnije radove, a neka manje. Sredstva za radove obezbeđuju lokalna samouprava, pokrajinske i republičke institucije. U narednih mesec dana radovi će biti izvođeni na spomen obelisku na Mihajlovačkom drumu i na spomeniku u Lukićevu.

“Spomen-obelisk, koji se nalazi na Mihajlovačkom drumu na 2 do 3 km od Zrenjanina, zamišljen je kao slobodnostojeća apstraktna skulptura koja snažno izranja iz ravničarskog okruženja. Spomenik je podignut nakon Drugog svetskog rata. I to na mestu na kom su 26. jula 1941. godine streljani borci Velikobečkerečkog partizanskog odreda koji su tog leta izveli akciju paljenja žita. Urađen je po projektu zrenjaninskog arhitekte Tibora Bencea. Kompozicija spomenika se sastoji od armirano-betonskog postolja preko kog su bile postavljene bele mermerne ploče (koje danas ne postoje). Tu je i jedna crna mermerna ploča na kojoj je epitaf “U rumen zore što sviće i zove, zove u novi svetli dan koji će doći”. Sledi opis događaja koji je doveo do ovakve odmazde, a potom i imena streljanih. Kolarov Vladimir Koča, Šulman Ruža, Aldan Tiberij, Arsenov Stojan i Frank Samuel Šandor”, navodi Dragana Šijak, arhitekta konzervator – viši stručni saradnik.

Spomen obelisk na Mihajlovačkom drumu je u veoma lošem stanju

Zub vremena ostavio je ozbiljan trag na ovom spomen obelisku.

“Snaga poruke ostvarena je kroz ideju suprotstavljanja dva osnovna elementa kompozicije. Armirano-betonskog pentagona nepravilnog oblika, visine oko 3 metra, koji snažnom dijagonalom stremi u visinu, i tri gvozdena šiljka koje je idejni tvorac spomenika usmerio ka njemu. Simbolika je jasna i nedvosmislena. Preteći šiljci označavaju pretnju silom asocirajući i na način ubistva (streljanje). Kao i na mučenje kom su rodoljubi pre streljanja bili podvrgnuti. Istorijski izvori kazuju i da je Ruži Šulman, na „Bošnjakovom salašu“ bilo ponuđeno pomilovanje za određene informacije. Ona je tada uzviknula: „Nikada! Umirem za slobodu!“ – razotkrivši grudi. Snagu ideala streljanih rodoljuba i čvrstinu njihovih moralnih načela, arhitekta Bence izražava kroz snagu betonskog bloka koji svojim dominirajućim oblikom odlučno stremi ka visinama i čini najupečatljiviji deo kompozicije”, pojašnajva naša sagovornica.

“Stanje spomenika je loše, neumoljiv zub vremena, propadanje materijala, slabo održavanje, doveli su do vidnih promena na spomeniku, posebno oštećenja na postolju spomenika i betonske staze oko spomenika. Najveća oštećenja su na postolju spomenika gde su vidljive pukotine i prsline, a na mestu sa kog su uklonjene mermerne ploče, izlivena je cementna košuljica koja je takođe ispucala. Betonske staze oko spomenika su izlomljene i primetna su ulegnuća. Betonski pentagon je oštećen usled dejstva atmosferskih uticaja (tragovi mikroflore) i organske nečistoće”, precizira Šijak.

Šta će sve biti rađeno na spomen obelisku na Mihajlovačkom drumu?

Novac za sanaciju spomen obeliska na Mihajlovačkom drumu obezbedilo je Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja.

“Spomenik se restaurira, uz očuvanje i rekonstrukciju elemenata izvornog izgleda i orginalnih materijala, a uklanjanje svih elemenata koji narušavaju izvorno zdanje. Od radova je potrebno ručno ili mehaničko čišćenje betonskih elemenata spomenika, od naslaga mahovine i lišajeva, a najbolje vodom pod jakim pritiskom oštećenih područja sve do zdravog betona. Obijanje postojeće oštećene betonske obloge postolja spomenika i izrada nove u svemu prema prvobitnoj (bele mermerne ploče). Potrebno je porušiti postojeće oštećene staze i izraditi nove. Metalne elemente na spomeniku treba adekvatno očistiti i premazati zaštitnim premazima. Treba izvršiti zamenu oštećene spomen ploče od crnog mermera sa epitafom i obnoviti u svemu po uzoru na postojeću”, precizira naša sagovornica.

Prošle godine kod ovog spomen obeliska postavljena je tabla koja ukazuje na simboliku spomenika i njegovog arhitektu. Takođe, postavljene su i dve klupe i sto.

Spomenik u Lukićevu trenutno narušava bezbednost građana

Spomenik narodnom heroju Veljku Lukiću Kurjaku nalazi se u parku u centru Lukićeva.

“Izgrađen je 1950. i posvećen narodnom heroju Veljku Lukiću Kurjaku, dok su spomen ploče sa ispisanim imenima palih boraca NOR-a postavljene 1956. Smeštene su levo i desno od glavnog stuba. Narodni heroj Veljko Lukić bio je iz Bukovice. Poginuo je 1943. godine u svojoj 32 godini života. Bio je član HV majevičke brigade. Kada je u bazi na Majevici zarobljen, sam sebi je oduzeo život ne želeći da padne živ u ruke neprijatelja. Meštani su u znak sećanja podigli spomenik ovom hrabrom borcu”, podseća Šijak.

“Osnova spomenika je betonsko postolje dimenzija 3 x 3 m, sa koga se diže betonski stub obložen belim mermernim pločama visine 6 m. Na prednjoj strani stuba u mermernoj ploči nalazi se uklesan lik Narodnog heroja, a iznad i ispod uklesanog lika ispisan je tekst. Spomenik je radio kamenorezac Tuner Aladar iz Zrenjanina. Spomenik je u izuzetno lošem stanju. Destabilizacija mermernih ploča kojima je betonski stub spomenika obložen u velikoj meri narušavaju bezbednost građana, prvenstveno mlađe populacije jer se spomenik nalazi u blizini doma kulture. Obzirom na njegovu dominantnu poziciju u centru sela obnova spomenika doprineće poboljšanju kvaliteta života stanovnika Lukićeva”, dodaje naša sagovornica.

Spomenik će biti obnovljen sredstvima grada

Sanaciju spomenika u Lukićevu finansira Grad Zrenjanin.

“Spomenik se restaurira, uz očuvanje i rekonstrukciju elemenata izvornog izgleda i orginalnih materijala, a uklanjanje svih elemenata koji narušavaju izvorno zdanje. Potrebno je uklanjanje niske vegetacije i šiblja u okviru spomenika i kultivisati vegetaciju. Spomen ploče očistiti i zameniti oštećene novim. Takođe, treba montirati cevaste skele radi restauracije belih mermernih ploča. Potrebno je ručno ili mehaničko čišćenje betonskih elemenata spomenika, od naslaga mahovine i lišajeva, a najbolje vodom pod jakim pritiskom oštećenih područja sve do zdravog betona. Treba očistiti očuvane mermerne ploče, izraditi i postaviti nove mernemne ploče na mestu oštećenih. Radiće se obijanje postojeće oštećene betonske obloge postolja spomenika i izrada nove u svemu prema prvobitnoj. Treba porušiti postojeće oštećene staze i izraditi nove”, ističe Šijak.

Zašto je važano da svaki spomenik bude obnovljen?

Obnova ovakvih spomenika je izuzetno važna za očuvanje identiteta jedne nacije.

“Objekti građanske arhitekture, narodnog graditeljstva, sakralni objekti, spomenici u javnom prostoru, memorijalni kompleksi i znamenita mesta, predstavljaju svedočanstva o prošlosti i duhu jednog vremena, iz kojih možemo otkriti različite kulturne, društvene, ekonomske i političke karakteristike određene epohe. Oni su svedoci pomoću kojih sklapamo deliće mozaika zvanog prošlost. Da bi smo povezali kockice mozaika u jednu celinu i razumeli minula vremena, potrebno je da sakupimo što više delova. Zato je važno da negujemo i čuvamo naše nasleđe, kako bismo imali što jasniju sliku o tome šta nam je prethodilo. Na taj način bolje ćemo razumeti sebe i vreme u kojem živimo”, kaže naša sagovornica.

“Danas se sve češće zaboravlja na ovakve spomenike i mlade generacije gube direktan kontakt sa ljudima koji su preživeli ovako nešto. Zato je jako važno da se ovi spomenici obnavljaju. Oni su opomena za sadašnje i buduće generacije da se nešto takvo kao što je bio Drugi svetski rat ne ponovi i na pravi način pokaže ko je bio na strani antifašizma. Važno je da se afirmišu ideali antifašizma u našem društvu i na taj način vrednuje pozicija učesnika Drugog svetskog rata”, dodaje Šijak.

Gde su sve u srednjem Banatu obnovljeni spomenici?

Zavod za zaštitu spomenika kulture u Zrenjaninu je izradio je preko 20 projekata sanacije Spomenika iz Prvog i Drugog Svetskog rata kojima je konkurisao za sredstva u skladu sa Programom obnove spomenika kulture iz perioda oslobodilačkih ratova Srbije koji je usvojio Odbor Vlade Srbije za negovanje tradicije oslobodilačkih ratova. Ministarstvo rada i socijalne politike obezbedilo je novčana sredstva za potrebe izvođenja konzervatorsko-restauratorskih radova na obnovi spomenika.

“Prvi spomenici koje smo obnovilisu u Zrenjaninu 2009. godine su „Rotonda“ u Plankovoj bašti, Spomenik žrtava racije fašističkog terora „Sonja Marinković“ na Bagljašu i Spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora 1941-1944. godine u Karađorđevom parku. Do sada je obnovljeno 11 spomenika i spomen ploča iz Prvog svetskog rata. I to u Zrenjaninu, Vojvoda Stepi, Jarkovcu, Tomaševcu, Farkaždinu, Botošu, Neuzini, Elemiru, Čenti, Orlovatu… Takođe, obnovljeno je i 10 spomenika iz Drugog svetskog rata”, podseća naša sagovornica.