Ove, 2011. godine selo Ečka obeležiće veliki jubilej – 300. godina od izgradnje srpske – pravoslavne crkve, sazidane 1711. godine. Malo je verskih objekata do naših vremena sačuvanih u Banatu koji se mogu pohvaliti dugovečnošću kao ova ečanska pravoslavna crkva.
Međutim, prepoznatljivo ime naselja Ečka, vezano je ne za ovaj biser banatskog kulturnog nasleđa, već za imanje i kaštel – dvorac Ečka, obeležen na svim turističkim mapama Srbije i Vovodine, koji je oko 1820. godine sazidala bogata jermenska porodica Lazar kupivši na licitaciji 1781. godine 30.000 jutara banatske zemlje. Kao neprikosnoven i uspešan vladar, porodica Lazar gospodarila je imanjem punih 160. godina, ostavivši za sobom bogato kulturno i arhitektonsko nasleđe, po kome je prepoznatljiv i ceo kraj oko naselja.
Danas, u obnovljenoj ambijentalnoj celini kaštela i parka, ispod bogatih krošnji razgranatog drveća, cvetnih rundela, vodoskoka, pešačkih staza i terasa, malo je onih koji se upute i do drugih znamenitosti ovoga mesta. A u najznačajnije istorijske spomenike naselja Ečke sa sigurnošću možemo svrstati tri objekta duhovne i graditeljske baštine: srpska i rumunska pravoslavna i katolička crkva.
Najstariji verski objekat je spska pravoslavna crkva sagrađena 1711. godine, kao molitveni dom srpskog življa, koji posle velike seobe Srba 1690. godine u većem broju naseljava selo Ečku.
Pomalo skrajnuta, skrivena u krošnjama stoletnih stabala, bila je znana samo malobrojnim vernicima koji su prisustvovali liturgijama, kojem putniku namerniku i stručnjacima koji su je proučavali sa različitih aspekata.
U godini jubileja ovo neveliko kulturno arhitektonsko zdanje Banata zavređuje pažnju kako u očuvanju verskih tradicija srpskog življa tako i u graditeljskim rešenjima iz vremena iz koga je potekla. Kako su Srbi naselili Ečku Velika seoba Srba usledila je nakon poraza hrišćanske vojske kod Kačanika 1690. godine predvođene Austrijom kojoj su se pridružili i Srbi iz porobljene Srbije želeći da se oslobode turskog jarma koji ih je pritiskao skoro četiri veka. Patrijarh Arsenije III Čarnojević potpisao je sporazum sa Austrijom 1689. godine o zajedničkoj borbi protiv Turaka.
Međutim, kada su Turci, pobedili Austriju i saveznike kod Kačanika, plašeći se odmazde nad narodom, sam patrijarh stao je na čelo kolone Srba, koji su nevoljno napustili svoja vekovna ognjišta, ali sa nadom da će se jednog dana vratiti, i sa poraženim saveznicima prešao Savu i Dunav u Ugarsku. Nakon doseljavanja u Ugarsku Srbima je data crkvena autonomija – pravo da slave svoje praznike, biraju arhiepiskope i podižu hramove. Jedan broj novopridošlih Srba nasljeva se u Ečku, u kojoj je već bilo Srba, Mađara i Rumuna.
Kako nisu imali molitveni hram, Srbi koristeći privilegiju dobijenu nakon seobe, grade svoju crkvu, jedinu do danas sačuvanu na ovim banatskim prostorima. Gradili su je po sećanju na napuštene crkve brvnare, jer sem sećanja i vere malo šta im je preostalo iz starog zavičaja koga su zauvek napustili ali nisu zaboravili Crkva je sagrađena u centru tadašnjeg naselja u koje su živeli pretežno Srbi, pa se i danas, kod starosedelaca, ulica u kojoj je crkva zove „Srpski sokak”.
Graditelji su je posvetili svetom Nikoli letnjem, koji se praznuje po novom Gregorijanskom kalendaru 22. maja, kada su po predanju mošti ovog svetitelja prenete iz mesta Mir iz današnje južne Turske, u grad Bari, u Italiju, gde se i danas nalazi. Za gradnju crkve mogao se koristiti mterijal do koga su graditelji lako mogli doći a koga je bilo u izobilju, a to je :zemlja, slama, pleva i voda. Zbog toga su zidovi crkve izgrađeni od busenja i naboja, a tek kasnije, radi jačanja osnovne konstrukcije, obzidani su čerpićem. Spolja i iznutra crkva je oblepljena blatom. Krov crkve je pokriven šindrom, što je bila retkost na ovim prostorima.
Toranj je drveni, oskudno obrađen, ranije otvoren, a od 1883. godine zatvoren. Pune trideset i tri godine, crkva nije imala zvona. Tek su 1744. godine u tornju ugrađena dva mala zvona, koja su korištena sve do 1883. godine, kada je kupljeno i jedno veliko zvono, izliveno u zvonolivnici u Vršcu. Oko crkvene porte postavljena je ograda od isprepletanog pruća, ili ‚‚prošća‚‚ kako su se u to vreme nazivale ovakve ograde,koga je u močvarnom okruženju naselja bilo u izobilju, Međutim, iste godine, kada je kupljeno veliko zvono, 1883. postavljena je i nova ograda od pletene žice.
Porta oko crkve je malena, kao i sama crkva, a u hladu visokih grana stoletnih stabala nalazi se nekoliko nadgrobnih spomenika, podignutih nad grobovima sveštenika koji su službovali u crkvi tokom 18. i u 19. veku.
Prelepi ikonostas
Unutrašnjost crkve je skromna, kao i spoljašnjost. Međutim, ušavši u nju, čovek ima utisak da se vratio u prošlost. Iz nevelike porte, stazama poplačanim pečenom ciglom iz terezijanskog doba, u crkvu se ulazi kroz jednodelna niska vrata, obojena žutom bojom. Šta je iza njih, i šta očekivati posle skromne spoljašnosti sigurno je pitanje koje sebi postavlja neupućeni posetilac. Međutim, unutrašnjost crkve, i ako nevelika fascinira svojom arhaičnom lepotom i sačuvanom patinom. Pod crkve je od popločan ciglom, uredno održavan, dobro očuvan.
Na sredini crkve je nizak zid od čerpića, oblepljena blatom i belo okrečen. On odvaja ikonostas od naosa crkve. Na levoj i desnoj strani nalaze se sedišta sa naslonom, takozvani „stolovi” namenjeni vernicima koji prisustvuju službi. Svod crkve je od dasaka i nije oslikan. Obojen je plavom bojom kao i toranj crkve. Međutim, neveliku unutrašnjost crkve ukrašava prelepi ikonostas. Prema dostupnim podacima prvi ikonostas u crkvi oslikan je 1744. godine. Radio ga je znameniti zograf Nedeljko Popović Šerban.
Danas su od toga ikonostasa, u samoj crkvi, sačuvani veliki drveni krst i prestone ikone, uglavnom smeštene u naosu crkve. ‚‚Carske dveri‚‚ toga ikonostasa i dve ploče sa likovima apostola čuvaju se u Narodnom muzeju u Zrenjaninu. Prema saznanjima istoričara umetnosti, ikonostas ečanske crkve bio je do sada najstariji datirani rad zografa Nedeljka Popovića Šerbana. Sadašnji ikonostas oslikan je i postavljen 1786. godine. Međutim, to nije zografski rad, već slikarsko delo koje nosi sve odlike baroka, pa čak i rokokoa s kraja 18. veka jedinstven na ovom prostoru.
Oslikao ga je „moler” Teodor Popović iz Bečkereka, izvrsni majstor čije specifično slikarstvo i ikonografska rešenja daju tom umetniku posebno mesto u istoriji slikarstva 18. veka u Vojvodini. Iznad ‚‚vladičanskog prestola‚‚ nalazi se ikona svetog Nikolaja, kome je ta crkva i posvećena, a koji u ruci drži model crkve.
Parohijski letopis
Kada je spahija Lazar Lukač 1781. godine kupio spahiluk Ečka, veći deo Srba je napustilo selo, nezadovoljani uslovima koji su im ponuđeni za život i rad na vlastelinstvu, pa se preseljava u obližnje selo Čentu. Ovo naselje bilo je u sastavu Banatske vojne granice ustanovljene 1764. godine, te se i pristigli Srbi iz Ečke dobili sve privilegije koje su imali stanovnici graničnog područja.
U kuće iseljenih Srba spahija je doveo pravoslavne Rumune, oko 1785. godine, koji su prihvatili sve obaveze prema vlastelinstvu, i u ovom selu se zadržali do današnjih dana. Kako Rumuni nisu imali svoju crkvu, a u selu je već bio izgrađen pravoslavni hram i u njemu se odvijala liturgija, oni su sa Srbima osnovali zajedničku parohiju. Po dogovoru,mesto paroha od tada preuzimaju rumunski sveštenici. Srbima, međutim, to nije smetalo, jer se liturgija vršila na crkvenoslovenskom, te su je razumela i poštovala oba prvoslavna naroda.
Pored toga, dogovorili su se da se desnoj pevnici poji na rumunskom, a u levoj na ‚‚slovenskom‚‚ jeziku. Na taj način služba u crkvi je trajala sve do osvećenja novopodignute rumunske crkve 1856. godine. Tada Rumuni, a sa njima i Srbi, prelaze u rumunsku crkvu. U zajednici ostaju sve do 1874. godine kada se razdvajaju, jer se te godine osniva rumunska eparhija. Od 1856. do 1874. godine nije bilo službe u srpskoj pravoslavnoj crkvi.
Nakon razdvajanja, Srbi se vraćaju u svoju crkvu u kojoj su i danas. Međutim, prijateljstvo i saradnja sveštenika i naroda u tom selu ostalia čvrsta, neopterećena promenama koje su nastale razdvajanjem dve istorodne crkve. Starih matičnih knjiga u crkvi nema. Predpostavlja se da su ih ili odneli Srbi sa sobom, nakon napuštanja sela 1782. godine,u Čentu, što najverovatnije nije jer nisu pronađene, ili su izgorele u požaru 1836. godine, kada je izgorelo celo selo, pa i kuća u kojoj je stanovao sveštenik, a gde su knjige čuvane, što se najverovatnije i dogodilo.
Materijal za izgradnju crkve, konstrukcija krova i krovni pokrivač iziskivali su tokom tri veka postojanja česte popravke pa i rekonstrukcije na crkvi. Međutim, zahvaljujući razumu ljudikoji su je održavali, a kasnije stručnjacuima iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture, uvek se vodilo računa da se koristi izvorni građevinski materijal kako bi se sačuvala autentičnost crkve.
Zahvaljujući tome ali i sveštenstvu koje je službovalo u njoj i znalo njenu istorijsku, kulturnu i arhitektonsku vrednost i ulogu koju je imala u očuvanju vere i običaja srpskog naroda,i narodu koji je ostao veran svojoj maloj crkvi, ozidanoj od zemlje, slame i blata ova crkva u autentičnom ambijentu banatske ravnice obeležava tako vredan jubilej, tristogodina postojanja i očuvanja pravoslavne vere na istorijskonestabilnoj vetrometini Banata.
napisala: Nada Boroš (direktor Istorijskog arhiva Zrenjanin)
Izvor: časopis „Zavičajac”, broj 30, avgust 2011.
(www.zrenjaninskizavicajac.com)
Društvo zavičajaca Zrenjanina je nevladina, nestranačka, dobrovoljna i neprofitna organizacija osnovana na neodređeno vreme radi ostvarivanja ciljeva u oblasti očuvanja kulture, istorije, tradicije i svih drugih vrednosti Zrenjanina i okoline.
.gif)
.gif)
