Priče o Gradskoj kući (2) – Stara Županija i prvobitni izgled nove

Prvi deo priče pročitajte OVDE

Nakon odlaska Turaka, kao krunska oblast, Banat je 1718. godine direktno pripojen bečkom dvoru. Za prvog guvernera Banata car je postavio grofa Florimunda Klaudija Mersija, a doskora zaboravljenu varoš počinju da posećuju i krunisane glave.

Posle posete cara Josifa Drugog, u drugoj polovini 18. veka, najverovatnije je realizovana ideja o izgradnji zgrade za potrebe administracije Torontalske županije koja je, nakon 228 godina, obnovljena 23. aprila 1779. godine. Jula te godine obavljeno je imenovanje novih županijskih službenika. Kao kraljevski komesar, na čelu Županije našao se grof Kristof Nicki, a naredne, 1780. godine, ustoličen je i prvi veliki župan – grof Đeri Ferenc.

U pismu svojoj majci, carici Mariji Tereziji, Josif Drugi kaže da upravo ovde treba podići administrativnu zgradu:
„Po mom mnjenju, Bečkerek je najzdravije mesto u Banatu… Ništa drugo ne nedostaje, samo da se izgradi upravna zgrada za smeštaj kancelarija i arhiva…“

Rečeno – učinjeno. Prva županijska zgrada, daleko skromnijih volumena od današnje Gradske kuće, podignuta je 1784. godine i nalazila se na svega desetak metara severnije od buduće barokne arhitektonske lepotice koja će postati prepoznatljivi simbol grada na Begeju. U upotrebi je, međutim, bila sasvim kratko – nepune tri decenije. Njeni gabariti vidljivi su samo na jednom sačuvanom planu, dok fotografija, razumljivo je, iz tog perioda nema.

Bečekerek je 1807. godine zadesila najveća katastrofa u njegovoj istoriji. Tridesetog avgusta je iz gradske pivare izbio požar koji se, nošen vetrom, brzo proširio po varoši, gutajući u plamenu gotovo sve njegove, mahom trošne zgrade. U zgarište je pretvorena i županijska zgrada, a s njom i mnogi arhivski dokumenti, svedočanstvo dotadašnjeg varoškog trajanja. Za buduće hroničare, tako, period pre velikog požara ostavlja dovoljno prostora i za slobodno konstruisanje pojedinih događaja. Nema, međutim, mesta sumnjama u istorijske činjenice da je nakon požara administracija Torontalske županije preseljena u Veliki Sent Mikluš (Rumunija), gde ostaje sve do 1820. godine. U alpineumu u sadašnjoj Gradskoj bašti nalaze se ostaci kamenja na kojima je uklesana godina 1784, period, dakle, kada je podignuta prva županijska zgrada.

Vlasti nakon požara donose odluku o gradnji nove Županijske zgrade i angažuju Jožefa Fišera, u to vreme poznatog peštanskog arhitektu, koji je lično rukovodio građevinskim radovima. Gradnja počinje 1817. godine i traje naredne tri godine.

Podignuta u stilu klasicizma, zgrada je imala osnovu u obliku ćiriličnog slova „P“. Centralni rizalit (istaknuti deo fasade građevine) bio je u parteru slobodan, oslonjen na četiri mermerna stuba, s širokim ulazom. Na spratu je bilo dva niza od po pet lučno završenih prozora, od kojih su gornji bili mali, tavanski. Rizalit je imao otvoren balkon. Na krovu je bila uska atika i najverovatnije reljefni grb Županije.

Fišerovo delo predstavlja, ustvari, centralni deo današnje zgrade, koji gleda ka gradskom trgu. Za razliku od današnjeg zdanja, centralni deo Fišerovog objekta nije imao kube (toranj), kao ni bočne istaknute prozore – erkere. Široka terasa ispred Svečane sale nije bila pokrivena. Ova zgrada je obuhvatala frontalni deo s pogledom na trg i nije imala krilo. Terasa zgrade bila je jedino mesto u gradu pred kojim su se odvijale sve značajne manifestacije i narodna okupljanja. Iz vremena kada je i ovde postala prisutna fotografija (a to se dogodilo 1845. godine, otvaranjem ateljea slikara i kaligrafa Ištvana Oldala), sačuvano je jedino svedočanstvo o zgradi s visokim krovom, bez kubeta i terasom, kasnije pretvorenom u balkon. Taj izgled zgrada ima, dakle, u periodu od 1820. do 1885. godine, kada počinju obimni radovi na rekonstrukciji i dogradnji nakon kojih će Županija dobiti sadašnji izgled.

U narednoj priči: Rekonstrukcija i dogradnja

Izvor: zrenjanin.rs