Serijal povodom 200. godišnjice od početka gradnje Županijske zgrade, sadašnje Gradske kuće u Zrenjaninu
Gradska kuća, Županijski park, kao i zgrade u neposrednom okruženju, podignute su na temeljima nekadašnje Bečkerečke tvrđave. Priča o njoj datira s početka 16. veka, a legende traju sve do današnjih dana…
Varoš Bečkerek bila strateški je vojni toponim u sistemu austrijske odbrane od turskih osvajačkih pohoda. Južno od Dunava, Turci su u tom periodu pod svoju dominaciju već stavili gotovo sve što se moglo.
Nadvojvoda Ferdinand Habsburški 1528. godine dovršava ono što je započeo erdeljski vojvoda Jovan Zapolja – Bečkerečku tvrđavu, koja bi trebalo da zaustavi, ili bar uspori, najavljene turske pokrete ka centralnoj Evropi. Zidovi tvrđave su građeni od netesanog kamena, dovoženog lađama Dunavom, Tisom i Begejom iz fruškogorskih majdana, i bečkerečke opeke.
mapa turskog Bečkereka iz 1697. godine, gravira austrijskih inženjera
U pismu jednog dvorskog činovnika kralja Ferdinanda nalazi se približan opis tvrđave iz 1551. godine: “bedemi, ili od kamena sagrađena gradska ograda, kružni opkopi unutrašnjeg i spoljašnjeg grada, stražarska kula… u dvorištu gradskog zamka kuće za stanovanje kastelana i njegove posluge, stambena odeljenja za vojnu posadu, goste, možda još viteška dvornica, riznica, tamnica, cisterna i drugo. Za ulaz u grad služila je samo jedna kapija s pokretnim mostom postavljenim na dubok rov”.
Kao većina tadašnjih utvrda i ova se sastojala iz unutrašnjeg i spoljašnjeg grada. Tvrđava je, na osnovu izgleda sa dostupnih mapa, imala oblik pravougaonika. Pretpostavlja se da joj se duže stranice poklapaju s današnjom ivicom Trga slobode, sve do početka Ulice cara Dušana, paralelna s njom je Ulica Miroslava Tirša, a druge dve paralele nekadašnjeg tvrđavskog pravougaonika čine današnje ulice Narodnog fronta i Saveznička. Međutim, po drugim istraživanjima, spoljašnji grad se pružao sve do današnjeg “Tekstilovog” tržnog centra, a kraća strana pravougaonika nije išla dalje od nekadašnjeg rukavca Begeja čiji ostaci još postoje između ulica Pupinove i Slobodana Bursaća i koji je presecao današnju Ulicu kralja Petra u visini Kino-bašte i zgrade “Komiteta”. Po mađarskoj reči za tvrđavu (vár) je i današnja ulica Cara Dušana svojevremeno nosila naziv „Tvrđavska ulica“ (mađ. Váraljai utca).
pretpostavljene granice tvrđave, unutrašnjeg i spoljašnjeg grada
Nažalost, monumentalnosti tvrđave nije se moglo dugo diviti. Okolinom je besneo rat. Godine 1550. Ugarsku je napalo 80 hiljada turskih vojnika pod komandom rumelijskog beglerbega Mehmed-paše Sokolovića, koji je 24. septembra 1551. godine stigao podno zidina utvrđenog Bečkereka. Podignuta da zaustavi tursku silu, tvrđava sa svega osamdeset branilaca već sutradan se predaje gotovo bez borbe. Bečkerek će narednih stotinu pedeset godina biti turska palanka, koja će kraj osmanske vladavine dočekati s jedva 800 duša.
Predaja Bečkereka Mehmed-paši Sokoloviću, minijatura iz muzeja Topkapi, Istanbul
Bečkerečka tvrđava srušena je tokom 1701. godine na osnovu odredbi Karlovačkog mira, sklopljenog 26. januara 1699. u Sremskim Karlovcima između Austrije, Poljske i Venecije s jedne, i Osmanskog carstva, s druge strane.
Tako govore istorijski spisi, a na priču se nadovezuju legende koje golicaju maštu – od onih da je kamen iz tvrđave ugrađen u gradski žitni magacin, odnosno sadašnje pozorište, do tajnovitih pretpostavki o postojanju mreže laguma i podzemnih kanala koji vode do nekadašnje reke ili njenih napuštenih rukavaca… U prilog poslednje navedenom idu i činjenice da se prilikom bilo kakvih radova na podzemnim instalacijama u okruženju Gradske kuće nailazi na kanale koji su, svakako, mogli nastati u vreme gradnje trvđave.
Mapa Bečkereka i tvrđave, s kraja 17. veka
Koristeći navedene opise tvrđave, kao i dostupne skice tvrđave u Temišvaru (Rumunija), građene u isto vreme i po sličnim principima kao u Bečkereku, zrenjaninski akademski slikar Flora Viorel izradio je 2004. godine mural “Bečkerečka tvrđava”, dimenzija 14 x 4 metra. Unoseći u delo i ličnu viziju nestale tvrđave, umetnik je ponudio posetiocima Županijskog parka da se bar na tren prepuste prohujalim vremenima i, okruženi zelenilom bašte, zamisle da šetaju stazama nekadašnjeg utvrđenog bečkerečkog grada…
Oživljavanje bečkerečke tvrđave – oslikavanje i završen mural, 2004. godine
Izvor: zrenjanin.rs/Miodrag Grubački
