Istoričar Aleksandar Radlovački: Nazivi ulica su se menjali najčešće posle velikih političkih promena

Kada se pokrene pitanje imenovanja ili promene naziva ulica uvek postoje oni koji su za i oni koji se predlogu protive. Činjenica je, kažu stručnjaci, da imena ulica i gradova pokazuju koje ličnosti ili događaje određena država ili ideologija u datom trenutku smatraju bitnim za kulturu sećanja. O tome šta nam kroz istoriju pokazuju nazivi ulica, kada je njihovo menjanje opravdano, a kada ne, da li je Avenija Linglong jedinstveni primer imenovanja ulice po fabrici ili sličnih primera ima u svetu i koji apsurdi postoje u Zrenjaninu, razgovarali smo sa Aleksandrom Radlovačkim, master istoričarem, koji je trenutno nezaposlen, a koji je na ovu temu nedavno govorio i na tribini u Kulturnom centru. Naš sagovornik se u slobodno vreme bavi fotografijom, za šta je i nagrađivan. Jedan je od osnivača udruženja „Zrenjanin Eksplorativa“ koje se bavi proučavanjem lokalne istorije. Najznačajniji projekat pomenutog udruženja je internet enciklopedija Zrikipedija.

Šta nam pokazuju nazivi ulica kroz istoriju? Kako su se društveno-političke okolnosti i ideologije preslikavale na njihove nazive?

Nazivi ulica su se u prošlosti menjali najčešće posle velikih političkih promena. Ako izuzmemo prvo zvanično imenovanje ulica u gradu 1879. godine, svaki naredni talas preimenovanja usledio je posle promene državnog ili društveno-političkog uređenja. Uvidom u nazive ulica, videćemo koje ličnosti i događaje određena država ili ideologija smatraju bitnim za kulturu sećanja.

Šta utiče sve na donošenje odluke o nazivu ulice?

Na naziv neke ulice može da utiče značajan objekat koji se u njoj nalazi ili njene karakteristike. U Zrenjaninu su to Gimnazijska, Bolnička, Železnička, Grobljanska, Kalvarijska, Kratka, Strelišna, Manastirska, Carinska, Jevrejska, Slovačka… Takođe, mogu da pokazuju i pravac u kom vode – Beogradska, Temišvarski drum, Lazarevački drum, Mihajlovački drum, Melenački drum.

„Nazivi ulica se obično menjanju kada se promene društvene okolnosti“

Zbog čega dolazi do promene naziva ulica i kako Vi, kao istoričar, gledate na to? Da li je to „skrnavljenje“ istorije, beg od prošlosti ili nešto sasvim drugo?

Do promene naziva neke ulice najčešće dolazi kada se promene društvene okolnosti u odnosu na vreme kada je ta ulica dobila naziv i samim tim njen naziv postane nepodoban za istorijski trenutak u kom se o tome odlučuje.

Da li je menjanje naziva ulica opravdano ili ne?

U nekim slučajevima jeste, dok u drugim slučajevima nije opravdano.

Koliko se često u Zrenjaninu menjaju nazivi ulica?

U prošlosti smo imali nekoliko velikih promena naziva ulica, kada su gotovo sve ili je veliki broj ulica preimenovan. To su bile 1879, 1919, 1929, 1941, 1948. i 1992. godina. Osim toga, bilo je sporadičnih promena naziva jedne ili nekoliko ulica. Kao zanimljivost, dodao bih da ulica koja najduže nosi svoj nepromenjen naziv, datira još iz perioda narodnih naziva – Orlova ulica. Nažalost, nisam utvrdio odakle potiče njen naziv.

Imenovanje ulica po ličnostima izaziva najveće kontroverze

Koji nazivi izazivaju najveće kontroverze kod ljudi?

Osim geografskih odrednica, osobina neke ulice ili objekta koji se nalazi u nekoj ulici, ulice dobijaju imena i po ličnostima, što izaziva najveće kontroverze. Sporno može biti novo ime koje se nekoj ulici ili trgu daje, a može biti i stari naziv koji se ukida. Kao skorije primere takvih diskusija naveo bih primere imenovanja Trga dr Zorana Đinđića i Ulice Slobodana Bursaća, koja se prethodno više od 40 godina zvala Teplička po Teplicama, gradu pobratimu u Češkoj.

Na koji način se odlučuje o nazivu ulice? Da li je Komisija koja o tome raspravlja kompetentna? Konsultuju li se istoričari prilikom odlučivanja o nazivima?

Postupak utvrđivanja ili promene naziva ulica, trgova i drugih delova naseljenih mesta pokreće Komisija za utvrđivanje naziva ulica i trgova. Skupština grada utvrđuje nazive ulica, trgova ili drugih delova naseljenih mesta na predlog Komisije. Nju imenuje i razrešava Skupština grada Zrenjanina. Nije mi poznat sastav Komisije i da li se konsultuju istoričari.

Avenija Linglong

Šta su najveće zamerke Zrenjaninaca na imenovanje i promene naziva ulica?

Najčešće su to neslaganje sa novim nazivom ulice, naviknutost na stari naziv ili bojazan od troškova promene ličnih dokumenata uzrokovane promenom naziva ulice u kojoj žive.

Jedan od poslednjih primera za koji možemo da kažemo da dokazuje da se nazivi ulica u Zrenjaninu često biraju na osnovu društveno-političkih događanja jeste i imenovanje Avenije Linglong. Ova nedavna odluka gradske skupštine je, barem po onome što može da se vidi po društvenim mrežama, naišla na dosta negativnih reakcija Zrenjaninaca. Da li je ovako nešto zabeleženo u istoriji?

Postoje primeri takvog imenovanja ulica u susednoj Mađarskoj, gde su saobraćajnice oko “Mercedesove” fabrike u Kečkemetu imenovane po Mercedesu i Dajmleru. Sličan primer je i ulica u kojoj se nalazila fabrika Nokie na severu Mađarske.

Apsurdi u uličnim imenima u Zrenjaninu

Nedavno se na tribini moglo čuti da u Zrenjaninu postoje dve ulice sa istim nazivom. O kojim ulicama je reč i kako se dogodio ovaj propust?

Reč je o Tomićevoj ulici u Dolji i Ulici Jaše Tomića na Bagljašu. Pretpostavljam da ljudi koji su tada imenovali nove ulice na Bagljašu nisu prepoznali da se iza naziva Tomićeve ulice krije srpski političar sa prostora Vojvodine Jaša Tomić, čija ulica preseca Miletićevu ulicu, nazvanu po njegovom savremeniku i saborcu Svetozaru Miletiću. Takođe, u gradu postoje i dve ulice nazvane po Elemiru – Elemirski red i Elemirski drum.

Takođe, zamerka je i da često ne postoje obeležja tj. table sa nazivima ulica i da tamo gde ih ima one često nisu napisane kako bi trebalo. Koje su to najčešće greške?

Slažem se, nedostatak tabli sa nazivima ulica je hroničan problem decenijama unazad. To svakako stvara probleme poštarima i ljudima koji dolaze u naš grad. Postoje i ulice čiji je naziv promenjen, ali table sa novim nazivom nisu postavljene, već i dalje stoje one sa starim nazivom. Kao kuriozitet pomenuo bih ulicu koja se zvanično zove Tome Roksandića, iako takva osoba ne postoji. Verovatno je greškom došlo do spajanja ličnih imena vajara koji su živeli u isto vreme, Tome Rosandića i Simeona Roksandića.

Kako napreduje projekat Zrikipedije i da li ste zadovoljni time?

Zbog trenutne situacije otežano je istraživanje zbog zatvorenosti arhiva za istraživače, kao i finansiranje projekata udruženja “Zrenjanin Eksplorativa” usled izostanka konkursa za projekte udruženja građana.