Sve više parova u Srbiji se bori sa neplodnošću. To je prepoznala i država koja je nedavno pomerila granicu za postupak vantelesne oplodnje za žene na 45 godina, a omogućen je i neograničeni broj pokušaja o trošku RFZO. Koliko je problem sa sterilitetom zastupljen u našem regionu, koji su najčešći uzroci steriliteta i kako se leči pitali smo dr Dragana Ilića, specijalistu ginekologije i akušerstva i načelnika ginekološke službe DZ Zrenjanin.
Da li se problem sa sterilitetom povećava poslednjih godina?
Poslednjih decenija povećava se broj neplodnih parova u Srbiji. Statistički gledano u proseku svaki 6 par ima problema sa neplodnošću ili konkretno oko 400.000 parova. Problem postoji kod oba para u oko 20% slučajeva, a izolovano samo kod žene ili samo kod muškarca po 40%. Primetan je procentualni skok uzroka neplodnosti kod muškaraca koji je pre 20-tak godina bio oko 20%.
Zbog te pojave čak je pomerena i granica za normalni spermogram, odnosno 2010. godine je granica korigovana i spuštena na niže vrednosti u odnosu na normative iz 1999. godine. Koncentracija spermatozoida u ejakulatu je sa 20 miliona po ml spuštena na 15 miliona po ml; progresivna prokretljivost spermatozoida sa 50% na 32%; spermatozoidi normalnog oblika sa 14% na 4%.
Zbog čega dolazi do steriliteta i kada treba potražiti pomoć?
Šta su najčešći razlozi steriliteta?
Možemo ih posmatrati u zavisnosti od pola. Takođe, razloge možemo podeliti na one na koje ne možemo uticati, kao što su genetski – hromozomski faktori, urođene anomalije genitourinarnog trakta i na razloge na koje možemo uticati – uzročnici iz spoljne sredine.
Kod muškaraca razlozi neplodnosti su najčešće:
genetski i hromozomski,
organski (varicele – proširene vene u mošnicama),
visoka temeratura u predelu mošnica (profesionalni vozači i programeri),
sedelački način života (fizička neaktivnost, gojaznost, pušenje, alkohol)
nezdrava ishrana (hrana u kojoj ima ostataka pesticida i fungicida)
kao i sve zastupljeniji endokrini disruptori – dodaci hrani (supstace u ishrani koje oponašaju naše hormone kao što su bisfenol A (BPA), aditivi ftalati, DES, fitoestrogeni)
Kod žena kao uzroci neplodnosti su najčešće:
prevremena ovarialna insuficijencija (POF Sy) istrošenost jajnika pre 40 godine života
sindrom policističnih jajnika (PCO Sy) – 50% tih žena su gojazne (BMI > 30) i imaju intoleraciju na glukozu sa povišenim vrednostima insulina, a kod 20% je povišen i prolaktin (PRL)
endometrioza
neprohodnost jajovoda usled infekcija (hlamidijom, gnojna zapaljenja – coli bakterijama, endometrioza, posledica namernog prekida trudnoće (abortusi), TBC, gonokok)
urođene anomalije ženskih genitalija
i već spomuti endokrini disruptori
Kada bi trebalo potražiti pomoć stručnjaka?
Godinu dana bez ostvarene trudnoće, pri nezaštićenim odnosima ili posle 12 ovulacija i planiranih odnosa u to vreme. U slučaju da je pacijentkinja starija od 35 godina, potrebno je da se javi ginekologu i ranije, posle 6 meseci.
Gde ljudi najčešće greše kada je reč o ovom problemu?
Parovi obično oklevaju da se jave ili zbog straha i sramote ili zbog nade da će se trudnoća nekada u budućnosti prirodno desiti, a protok vremena u ovim okolnostima im nije saveznik. Zašto? Zato što u prvih 6 meseci nezaštićenih odnosa trudnoća će se prirodno desiti kod 50% paraova, u toku godinu dana kumulativno kod ukupno 90% parova, do dve godine još kod 3-5% parova. Što znači da posle dve godine nezaštićenih odnosa moraju potražiti pomoć ginekologa, jer su šanse za prirodno nastalu trudnoću minimalne.
Žene u proseku postaju majke sa 28, a muškarci očevi sa 33 godine
Čini se kao da se sterilitet javlja kod sve mlađe populacije? Da li je to zaista tako i zbog čega se to dešava?
Mali je broj parova mlađih od 25 godina koji imaju problem sa infertilitetom. Fiziološki plodnost žene je najveća u periodu od 20 do 25 godine života, nakon čega linearno opada do 43 godine, kada su šanse za zdravu iznešenu trunoću do termina porođaja procentualno vrlo male. Manje od 5%. Pored godina života na opadanje fertilnosti žene značajan uticaj imaju još i pušenje, ishrana, stres i različite bolesti.
Ako nije zbog čega se takav utisak javlja u javnosti?
Tome verovatno doprinosi i to što je granica stupanja u zajednički života, a posledično i ostvarivanje potomstva pomerena ka zrelijim godinama. Prosečna starost žene kada se ostvari kao majka u Srbiji je oko 28 godina, a za mušakrace kada postaju očevi oko 33 godine. Ta granica konstantno se pomera iz godine u godinu na više, a reproduktivni period žene je ograničen vremenski kao i brojem jajnih ćelija koje svaka žena na rođenju dobija i koji se tokom života konstantno smanjuje. U proseku u toku svog reproduktivnog života žena ima oko 420 ovulacija i to je sve. Granica koja je pomerena na 45 godina za apliciranje za postupak BMPO – VTO kod RFZO se može pomeriti i preko 45 godina, ali je pitanje da li će žena u tim godinama imati uopšte svojih jajnih ćelija za oplodnju, u suprotnom jedino rešenje je donacija jajnih ćelija.
Kod koga se sterilitet češće javlja, kod žena ili muškaraca?
Statitistički gledano nema razlike podjednako je zastupljen i kod žena i kod muškaraca. Pažnju treba posvetiti pre svega ne samo “hronološkoj starosti” žene već i “biološkoj” što može da ukaže nivo bazalnog FSH, estraiola, AMH I inhibina B u bilo kojoj godini život.
Poznato je da u pacijentkinja iznad 40 godina starosti znatno je smanjena stopa trudnoća i značajnije povećana stopa pobačaja. Ukupan broj iznesenih trudnoća do porođaja kod trudnica od 20 godina je preko 80% od svih začeća, a kod starijih od 40 godina manji je od 20% od svih začeća u tim godinama. Bolji rezultati dobijeni su u ovoj starosnoj grupi primenom postupka – donacije oocita. To ukazuje da su jajne ćelije u ovoj starosnoj grupi slabijeg kvaliteta, a to se smatra osnovnim razlogom neplodnosti kod žena preko 40 godina.
Da li je i zbog čega muški sterilitet i dalje tabu tema?
Ne bih se složio sa takvom konstatacijom, jer parovi najčešće dolaze u paru na konsultativne razgovore ili aktivno učestvuju oba partnera u otkrivanju uzroka neplodnosti.
Put u borbi sa sterilitetom
Kako se sterilitet leči?
Postoje brojne tehnike lečenja neplodnosti. Najvažnije je početi od osnovnih pregleda koji se svi mogu odraditi o trošku RFZO i svi se rade u Dispanzeru za žene Doma zdravlja „Dr Boško Vrebalov“ u Zrenjaninu.
Nakon obavljenog kompletnog pregleda žene (uzimanja PAP brisa, kolposkopije, transvaginalnog ultrazvučnog pregleda sa određivanjem folikularne rezerve jajnika, uzimanja mikrobioloških briseva i analize vaginalnog sekreta, analize hormonskoh profila, virusoloških analiza) i uvida u spermogram i spermokulturu muškarca, izabrani ginekolog odlučuje na osnovu svih nalaza da li će pacijentkinju uputiti u Opštu bolnicu „Đorđe Joanović“ na ginekološko akušersko odeljenje na dodatnu dijagnostiku, najčešće je to histeroskopija sa proverom prohodnosti jajovoda ili u slučaju da je spermogram lošiji pacijentkinju upućuje odmah u UKCV Kliniku za ginekologiju i akušerstvo na odeljenje Humane reprodukcije. Na tom odeljenju subspecijalista steriliteta i infertiliteta odlučuje dalje u zavisnosti od svih nalaza i spermograma da li će se ići na tri pokušaja inseminacije ili će dati predlog za uključivanje u nacionalni program za biomedicinski podpomognutu oplodnju (BMPO VTO).
Kolika je uspešnost lečenja steriliteta i od čega to zavisi? Postoji li podatak koliko je parova uspelo da dobije potomstvo, nakon borbe sa sterilitetom?
Podatke o uspešnosti neplodnih parova su istaknuti na zvaničnom sajtu RFZO. https://www.rfzo.rs/index.php/osiguranalica/vto Dom zdravlja ne vodi evidenciju i statistiku jer se sam postupak BMPO VTO ne odvija u našoj ustanovi.
Od 1. avgusta pomoć zbog steriliteta u zrenjaninskom DZ potražila 81 žena
Koliko je ovaj problem zastupljen u Zrenjaninu ili Srednjem Banatu?
Zastupljenost je slična kao i u drugim sredinama Srbije, sa nešto većom zastupljenošću gojaznijih pacijentkinja. Jedan od uslova za izlazak na Komisiju za BMPO jeste da bodi mas indeks (BMI=TM/TV²) odnos telesna masa u odnosu na kvadrat visine mora biti manji od 30.
Koliko parova se u ovom trenutku u našem regionu bori sa sterilitetom?
Taj broj je promenljiv u zavisnosti od meseca do meseca. Računajući od 1.8.2022. godine kroz našu ustanovu ukupno je pomoć potražila 81 žena. Što je dosta veliki broj uzimajući u obzir da je bila sezona godišnjih odmora.
Šta je najvažnije za parove koji imaju ovaj problem?
Najvažnije je da se jave na vreme svom izabranom ginekologu Domu zdravlja „Dr Boško Vrebalov“. Naročito je bitno da prilikom zakazivanja pregleda bilo putem telefona ili kada lično dolaze u dispanzer, naglase da je u pitanje ispitivanje neplodnosti. Zašto je to bitno? Zato što za takve pacijentkinje postoje posebni termini u koje se zakazuju isključivo pacijentkinje koje imaju problem sa neplodnošću.
Termini su otvoreni kod svih šest ginekologa, ukupno oko 100-tinak termina mesečno po 15 minuta. Na takve preglede se ne čeka dugo i praktično ih ima tokom celog meseca, jer smo uočili značaj tih pregleda za pacijentkinje. Savetovalište za zdravstvenu zaštitu žena se trudi da unapredi postojeći rad i omogući što veći obuhvat pregledanih žena. Takođe, kontinurano se sprovode akcije za nabavku nove savremene medicinske opreme kako bi se usluge podigle na još viši nivo. Zakazivanje pregleda je svakog 10-tog u tekućem mesecu za naredni mesec dok se termini ne popune.
Dispanzer za žene ima posebne termine za zakazivanje pregleda svih uzrasnih grupa žena: trudnica, porodilja, adolescentkinja, za planiranje porodice, skrininga oboljenja grlića i preventivnih pregleda, tumačenja nalaza ispitivanja – zdravstveno vaspitnog rada, za kolposkopske i ultrazvučne kontrolne preglede. Preporuka je da prilikom zakazivanja pregleda pacijentkinja precizura koja vrsta pregleda joj je potrebna.
.gif)
.gif)
