Obnovljen spomenik palim dobrovoljcima Prvog svetskog rata u Farkaždinu

Spomenik u Farkaždinu posvećen je žrtvama Prvog svetskog rata, koji su kao dobrovoljci poginuli u okviru ratnih operacija vođenih na Dobrudži i Solunu. Podignut je 1923. godine u njihovu čast, sredstvima dobrotvora političke opštine Farkaždin, ali i prilozima samih dobrovoljaca i meštana.

Postavljen je u parku u centru sela gde se i sada nalazi, ali je u međuvremenu, početkom Drugog svetskog rata, iz straha od odmazde okupatora, demontiran i u delovima sakriven po dvorištima meštana. Moguće je da su tom prilikomi nastala velika mehanička oštećenja. Od spomenika je ostao samo postament, koji je dugo nakon završetka Drugog svetskog rata stajao zapušten u centru sela. Ponovo je sklopljen tek 1982. godine i tom prilikom je oko njega formirana zemljana humka, skrivajući mermernu plintu i zidani postament, koji su otkriveni nakon sadašnjih radova.

Pre početka radova, na spomeniku su postjala, pored već pomenutih oštećenja i veća oštećenja naneta brusilicom.

Spomenik nije velikih dimenzija, a po formi je jednostavan, sličan nadgrobnim spomenicima. Izrađen je od poliranog beličastog, (pretpostavlja se arandjelovačkog mermera) i sastoji se od dva segmenta; mermerne plinte i plićeg zidanog postamenta. Postament je zidan i omalterisan, a u malteru su sa sve četiri strane upisana velika ćirilična slova C i tekst “УЗИДОГА НИКОЛА КР. МАТИЋ АВГУСТА Г. 1923“. Na mermernu plintu se oslanja kraći donji segment, koji je pri vrhu lučno užljebljen i profilisan, a gornji segment je kubične forme, oblika izduženog paralelopipeda, sa završetkom u vidu piramide čiji je vrh blago zarubljen. Čeona strana gornjeg dela spomenika je ispunjena biranim rečima prožetih snažnim emocijama i ushićenjem zbog sticanja nacionalne slobode i ujedinjenja „troimenog našeg naroda“. Zatim sledi tekst u kojem se osim zahvalnosti kraljevskoj dinastiji Karađorđevića izražava veliko poštovanje i zahvalnost poginulim meštanima farkaždina „za kosovsku zavetnu misao“, čija se imena ne nalaze na spomeniku, već imena nekolicine preživelih dobrovoljaca. Na čeonoj strani iznad teksta, nalazi se plitko urezana aplikacija u vidu grba Kraljevine Jugoslavije.

Zbog lošeg stanja spomenika, Zavod za zaštitu spomenika kulture je pripremio projektno-tehničku dokumentaciju i obezbedio finansiranje radova za obnovu.

Nakon pripremnih radova, izvršeno je čišćenje spomenika koje je izvedeno hemijskim putem, neagresivnim abrazivnim sredstvima, koja se koriste za kamen. Uklonjeni su svi neodgovarajući materijali iz spojnica i plombi i crna boja, odnosno njeni ostaci na slovima i ugraviranom simbolu. Izvršena je demontaža izdignutog kružnog platoa od kamenih kocki i staza od žute klinker opeke, a iste očišćene i poslagane. Izrađen je nov plato od kamenih kocki oko spomenika, kvadratnog oblika i u nivou sa tlom, kao i prilazna staza na novoj poziciji.

Restauratorskim radovima je izvršeno vraćanje originalnog izgleda grba, uklanjanje starog teksta sa donjeg segmenta i ispisivanje novog ispravnog, produbljivanje slova na starom tekstu, uklanjanje oštećenja u vidu okrznuća na istim, plombiranje brojnih većih i manjih kraterastih oštećenja na spomeniku, kao i vraćanje nedostajućih delova na profilaciji.

Nakon ovih radova izvršena je aseptička, hidrofobna i antigrafitna zaštita, u skaladu sa principima zaštite, koji se primenju u konzervatorsko-restauratorskoj praksi.

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin, Branislav Milić, etnolog