Objavljena knjiga “Secesija u arhitekturi Zrenjanina”

Knjiga “Secesija u arhitekturi Zrenjanina” izašla je u izdanju Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin krajem decembra 2016. godine.

Nastala je nakon višegodišnjeg istraživačkog rada, uvažavajući analitičke priloge ranijih istoriografa na tom polјu.

Autor ove publikacije je Vesna Majstorović, istoričar umetnosti – konzervator, zaposlena u istom Zavodu, a recenzent dr Aleksandar Kadijević, redovni profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu.

Novi pravac u umetnosti – secesija (ar nuvo) pojavlјuje se u Zrenjaninu već krajem XIX veka, u periodu kada se i u drugim razvijenijim evropskim centrima započinje sa izgradnjom jedinstvenih i sveobuhvatnih umetničkih dela, koja je u arhitekturi trebalo da označi raskid sa do tada važećim neostilovima akademizma, zalažući se za slobodu individualnog stvaralaštva.

Najveći broj zrenjaninskih secesijskih građevina nastao je u vreme intenzivnog privrednog uspona i vrlo žive graditelјske aktivnosti koje se posebno ubrzavaju pred sam početak Prvog svetskog rata. O tome svedoči veliki broj zahteva građana nadležnim gradskim vlastima za dobijanje građevinske dozvole, da na još uvek ponekom slobodnom placu ili na mestu već dotrajale kuće užeg i šireg centra grada, sagrade svoju novu ili modernizuju već postojeću staru, stambenu ili stambeno-poslovnu zgradu.

Pored stambenih kuća, palata i vila, secesijski stil u Zrenjaninu prihvataju i državne institucije kroz projekte svojih javnih zdanja, kao i crkva. Grade se dve državne osnovne škole, biskupski ordinarijat, čelični „Veliki most“ preko Begeja, kao i fotografski atelјe, zdravstvena ustanova – sanatorijum, robna kuća nameštaja, dečiji vaspitni zavod i novčani zavod. Secesija se, uglavnom, kod svih ovih objekata izražavala u dekorativnim fasadnim ukrasima, geometrijskog i vegetabilnog porekla, ponekad sa figurama i maskama ili u kombinaciji sa elementima prolazećih neostilova. Primenjuju se novi građevinski materijali za ukrašavanje fasada i enterijera: fasadna cigla, staklo, čelik, kao i keramičke pločice i liveno gvožđe.

Primeri zrenjaninske secesijijske arhitekture bliske su bečkoj i mađarskoj varijanti secesije. Projekti za većinu tih zgrada delo su lokalnih građevinskih majstora i preduzimača, ali i školovanih arhitekata koji su dolazili iz većih centara ondašnje Austrougarske – Budimpešte, Praga ili Temišvara. Arhitekte koje dolaze iz Budimpešte i rade zajedno, u tandemu, su Filip Karolјi i Lajoš Bosruker (zgrada Prve hrvatske štedionice), Močanji Karoj i Sekej Marcel (palata Lazara Dunđerskog), kao i Časar K. Ferenc (dve narodne osnovne škole u nekadašnjoj Opovačkoj i Nemačkoj četvrti). Viktor Beneš, arhitekta iz Praga, za tadašnjeg direktora fabrike šećera Viktora Eleka, projektuje vilu, kao i druge prateće građevine ovog značajnog industrijskog kompleksa u gradu. Arhitekta Laslo Sekelј dolazi iz Temišvara da, za Zrenjanin 1913. projektuje jedan od najvrednijih industrijskih objekata u gradu – zgradu gradske klanice.

-Baveći se istorijsko – umetničkom analizom svake od ukupno 22 predstavlјene secesijske građevine pokušali smo da pojedinačno istaknemo njihove autentične vrednosti i osobenosti kako bi se na osnovu zajedničke predstave o njima stekao uvid o bogatstvu arhitektonskih oblika koji nas okružuju, navode u Zavodu za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin.