Nakon više od godinu dana, jula 2019. godine završeni su konzervatorsko – restauratorski radovi na Palati Dunđerski u Zrenjaninu. PALATA DUNĐERSKI sagrađena je 1905. godine kao poslovno-stambena zgrada u sastavu Velikobečkerečke pivare i dostojno je reprezentovala veličinu i društveni status svog vlasnika, Lazara Dunđerskog.
Palata Dunđerski, fasada prema Begeju
Tokom vremena došlo je do značajnih društveno-političkih promena koje su se odražavale i na arhitekturu kompleksa. Niz industrijskih objekata pored Begeja, zajedno sa Palatom Dunđerski, koja je od 1949. godine vlasništvo Zemljoradničke zadruge Zrenjanin, ostao je kao nemi svedok nekadašnjeg vremena i veličine koju je stvorio Lazar Dunđerski.
Iako gotovo u potpunosti sačuvana u originalnom izgledu, palata je izgledala zapušteno. Poslednji put su izvedeni radovi na obnovi fasade pre oko četiri decenije. Krovni pokrivač, limarija i stolarija bili su u lošem stanju, a sa fasada je otpadao malter i gipsani ukrasi. U unutrašnjosti su vršene manje izmene, uglavnom na poslovnom prostoru u prizemlju, koji je često menjao zakupce. Hodnici, stanovi i poslovni prostor na spratu su takođe u zapuštenom stanju.
Palata Dunđerski, fasada ka Žitnom trgu
Konzervatorsko – restauratorski radovi
Na proleće 2018. godine vlasnici palate konačno započinju njenu obnovu pod stručnim nadzorom Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin. Restaurirane su fasade i stolarija prema pešačkom mostu i prema Begeju, a postavljen je novi krovni pokrivač i limarija (oluci i opšivka). Na ugaonom kubetu je ponovo postavljen vršak.
Prvo je obijena fasadna obloga, a potom izvedeno novo malterisanje sa obnovom ukrasa malterske i gipsane plastike. Delovi fasadne dekoracije koji su vremenom nestali (okviri otvora prizemlja ka Begeju), kao i tehnike završne obrade fasadnog platna i kolorit, rekonstruisani su zahvaljujući starim fotografijama i originalnom arhitektonskom planu palate koji se čuva u Istorijskom arhivu u Zrenjaninu.
Gipsana plastika je bila u veoma lošem stanju zbog višedecenijskog razornog uticaja atmosferalija. Pojedinim ornamentima su nedostajali delovi, dok su drugi bili oštećeni u tolikoj meri da su izgubili prvobitnu formu i voluminoznost. Uzimanje kalupa sa oštećenih onamenata nije bilo moguće izvesti, već je jedino bila izvodljiva njihova rekonstrukcija na licu mesta, što nije bio lak zadatak. Zahvaljujući veštini gipsara, uspešno je (modelovan) rekonstruisan originalan izgled svakog ornamenta. Ornamenti koji su bili u boljem stanju su skinuti sa fasade da bi im se uzeo kalup, na osnovu koga su ponovo izliveni u gipsu.
Drugi tip gipsane plastike koja je utisnuta u malter, nalazi se na ugaonom delu palate. Karakteriše je plošnost i dvodimenziomnalnost, što je omogućilo primenu drugačijeg restauratorskog postupka.
Palati Dunđerski je vraćen izvorni kolorit. Fasade su bojene prema ton karti koju je izdala stručna služba Zavoda, a na osnovu originalog sloja boje koja je u toku ukanjanja starog maltera pronađen u segmentima. Stolarija je restaurirana, osim jednostrukih prozora nekadašnje svečane dvorane, (u delu fasade ka Begeju), koje su zbog veoma lošeg stanja morale biti zamenjene novom, ali izvedenom po uzoru na originalne elemente. Prilikom restauracije stolarije otkriven je prvobitan sloj zelene boje.
Izvedenim radovima je završena I faza. Druga faza predstavlja kompletnu obnovu dvorišnih fasada i dvorišnih krovnih ravni, dvorišne stolarije i limarije. Treća faza predstavlja radove na obnovi enterijera. Postoji mogućnost da palata uskoro dobije i novog vlasnika, čime će se možda menjati i njena namena, a od nje najviše zavisi održivost ovog spomenika kulture.
Autori:
Spomenka Urošević, arhitekta – konzervator
Bojan Kojičić, istoričar umetnosti – konzervator
