Na osnovu odluke Ministarstva odbrane Republike Srbije, Komanda za razvoj Banatske brigade sa sedištem u Zrenjaninu je početkom 2017. godine započela rad na uređenju spomen-sobe u okviru kasarne „Narodni heroj Svetozar Marković Toza”; reč je zapravo o obnovi izložbene postavke koja je ranije već postojala u krugu kasarne, a koja je „rasformirana” u vreme kada je vojska nakratko napustila kasarnu (2006).
Nova postavka spomen-sobe je uređena u saradnji sa Istorijskim arhivom Zrenjanin, na osnovu bogate arhivske građe, periodike i fotomaterijala koji se čuva u fondovima i zbirkama ove ustanove. Najviše su korišćeni fondovi F. 3 Veliki Bečkerek, grad sa uređenim senatom 1769–1918 i F. 97 Gradsko poglavarstvo Bečkerek–Petrovgrad 1919–1941, koji i sadrže najviše podataka o kasarni. U koncipiranju postavke korišćen je hronološki pristup, kojim je obuhvaćen istorijat kasarne od njenog nastanka sredinom XIX veka do kraja Drugog svetskog rata.
Kasarna Carević Rudolf u Velikom Bečkereku
Akcenat pritom stoji na tri glavne vremenske etape u istorijskom razvoju kasarne:
1) Period 1859–1918. od njene izgradnje (1859) i svečanog otvaranja (4. oktobra 1860) godine pod nazivom Okružna i gradska bolnica „Carević Rudolf” na mestu nekadašnjeg rasadnika Torontalske županije. Nakon što nepunu deceniju od svog osnivanja objekat nije priveden svojoj izvornoj nameni, on je 1867. pretvoren u kasarnu, što će ostati do danas. Četvrt veka kasnije, uz velike napore gradskih vlasti, ona je proširena u periodu 1890/1892, kada je dobila izgled koji manjeviše ima i danas.
2) Međuratni period (1918– 1941). Izložbena postavka obrađuje ovaj period kroz bogato sačuvanu arhivsku građu, koja svedoči o promeni naziva kasarne („Kasarna kralja Petra”), smeštaju 27. i 25. pešadijskog puka vojske Kraljevine SHS/Jugoslavije i 1. samostalnog diviziona teške artiljerije Kraljevine Jugoslavije; te generalnu popravku i reparaciju kasarne krajem tridesetih i početkom četrdesetih godina prošlog veka, neposredno pred izbijanje Drugog svetskog rata. 3) Drugi svetski rat (1941–1944). Postavka se završava prikazom perioda Drugog svetskog rata i nemačke okupacije, kada je kasarna ponela ime Adolfa Hitlera.
Zapisnik o primopredaji prepravljene zgrade u Kasarni kralja Petra u Petrovgradu (IAZ, F. 97 Gradsko poglavarstvo Bečkerek-Petrovgrad 1919–1941, br. 4612/1941)
Pored istorijata kasarne i vojnih jedinica koje su u njoj bile stacionirane, izložbena postavka sadrži i obilje građevinskih nacrta i planova kasarne, koji su ostali sačuvani do danas u okviru posebne zbirke zrenjaninskog Arhiva (F. 1 Zbirka karata i planova 1753–1961). Sadržaje tridesetak panoa dopunjuje i odabrana građa Narodnog muzeja Zrenjanin (nadležni kustos: Vladislava Ignjatov), izložena u nekoliko vitrina, koja obuhvata vojničke uniforme i naoružanje. Ovakva koncepcija bila je uslovljena objektivnim tehničkim poteškoćama u vidu nedostatka prostora, usled čega je priča o zrenjaninskoj kasarni ostala nedovršena, a posetioci spomensobe uskraćeni za period od Drugog svetskog rata do današnjih dana. Ipak, postoji inicijativa i dobra volja da se ova priča u bližoj budućnosti nastavi, tim pre što će 2020. godine kasarna biti u prilici da obeleži svoj 160. rođendan.
Spomen-sobu je 17. novembra 2017, na Dan Komande za razvoj Banatske brigade i Dan oslobođenja grada u Prvom svetskom ratu otvorio brigadni general Jelesije Radosavljević, zajedno sa komandantom Banatske brigade pukovnikom Živicom Ognjanovim i predsednikom Skupštine Grada Zrenjanina Oliverom Mitrovićem. Kao svojevrsni „derivat” rada na pripremi spomen-sobe nastao je prilog pod nazivom Od Rudolfove bolnice do Tozine kasarne, koji je, u zajedničkom autorstvu Filipa Krčmara i Bojana Kojičića iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin, objavljen u 30. broju časopisa Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine. U njemu su prikazani ne samo istorijat kasarne i bogate vojničke tradicije našeg grada, već i arhitektonske stilske karakteristike zbog kojih se ovaj objekat sa punim pravom može uvrstiti u riznicu lokalne graditeljske baštine.
Autor postavke: dr Filip Krčmar. Grafički dizajn i priprema za štampu: Danka Ječmenica. Datum otvaranja: 17. novembar 2017 (Dan Komande za razvoj Banatske brigade i Dan oslobođenja Velikog Bečkereka u Prvom svetskom ratu)
Napisao: Dr Filip Krčmar, istoričar, arhivista Istorijskog arhiva Zrenjanin
Izvor: časopis „Zavičajac”, broj 34/35, godina: 2017/2018.
(www.zrenjaninskizavicajac.com)
Društvo zavičajaca Zrenjanina je nevladina, nestranačka, dobrovoljna i neprofitna organizacija osnovana na neodređeno vreme radi ostvarivanja ciljeva u oblasti očuvanja kulture, istorije, tradicije i svih drugih vrednosti Zrenjanina i okoline.
