Kada je pre tri godine pretražujući građu Austrijskog državnog arhiva sasvim slučajno pronašao nekoliko građevinskih planova Bečkereka, istoričar dr Filip Krčmar isprva nije mogao da nasluti da je na pragu značajnog otkrića koje bi moglo da ispiše nedostajuće stranice istorije ovog grada. Jasno mu je bilo da bi nikad objavljeni građevinski planovi koji prikazuju deo Bečkereka u 18. veku, mogli i da utiču na neke utemeljene teorije koje su najverovatnije zasnovane na pretpostavkama.
Budući da se radi o građevinskim nacrtima, valjalo je u pomoć pozvati stručnjake koji se bave izučavanjem izgleda i arhitekture grada kroz istoriju. Tako se u ovom poduhvatu dr Krčmaru pridružio istoričar arhitekture Bojan Kojičić.
Istražujući novootkrivenu dragocenu građu najviše su bili fokusirani na upoređivanje pronađenih građevinskih planova i onih dokumenata i mapa koji su ranije postojali i delu stručne javnosti već bili poznati.
– Bili smo vrlo motivisani da se bavimo ovom temom s obzirom na to da je 18. vek nedovoljno istražena oblast u gradskoj istoriji. Istina, bilo je par ljudi u bliskoj prošlosti koji su se veoma uspešno bavili ovom temom, ali su, nažalost, rezultati njihovih istraživanja uglavnom prošli nezapaženo. Osamnaesti vek je vreme kada je naš grad počeo da se razvija na drugačijim, modernim osnovama, a ti tragovi su i danas vidljivi. Međutim, zbog velikog požara 1807. godine u kojem je izgoreo ne samo Bečkerek, već i kompletna arhivska građa, često smo prinuđeni da pišemo i razmišljamo o gradskoj istoriji tek od sredine 19. veka, pogrešno gledajući na raniji period kao na nešto nepoznato i nedokučeno. To znači da je svaki podatak koji pronađemo o izgledu grada pre velikog požara sa današnjeg gledišta ‘čista premija’. U tome se ogleda značaj planova koje smo pronašli u u Austrijskom državnom arhivu, kaže dr Filip Krčmar otkrivši da ‘pronađeni građevinski planovi pružaju malo drugačiju sliku prošlosti od one na koju smo navikli’.
Iako ne smatraju da su došli do spektakularnog otkrića, dvojica stručnjaka kažu da, u poređenju sa onim što smo znali do sada, nova saznanja predstavljaju ogroman korak napred u procesu našeg upoznavanja prošlosti sredine u kojoj živimo.
BEČKEREK U DOBA BAROKA: PEŠADIJSKA KASARNA NA OBALI BEGEJA, DŽAMIJA, ŽITNI MAGACIN
U Austrijskom državnom arhivu čuva se osam građevinskih planova važnih objekata i celina koji su postojali u Bečkereku u 18. veku.
Reč je o nacrtima stare katoličke crkve sv. Jana Nepomuka (1757–1759), Vavedenske crkve u naselju Gradnulica (1775), upravne zgrade nekadašnjeg Bečkerečkog distrikta na kom je ucrtana i nekadašnja džamija (1749); zatim, pešadijske kasarne, koja se, po svemu sudeći, nalazila na obali Begeja, preko puta Pivare; zgrada upravnog i poreskog zvanja koje su se, po svoj prilici nalazile kod „Avale“, na potezu između Kapetanije i stare pijace; zgrada za smeštaj glavnog hirurga (lekara) Bečkerečkog distrikta (pretpostavlja se da je u pitanju stara kuća u kojoj se nalazila prva gradska bolnica, na mestu današnje Obilićeve ulice). Tu je još i nacrt starog Žitnog magacina, koji se najverovatnije nalazio na obali Begeja između EGŠ „Nikola Tesla“ i OŠ „Vuk Karadžić“, te naposletku, kuće za smeštaj poreskog kontrolora, odnosno finansijskog inspektora.
– Ono što je posebno zanimljivo jeste to da su u većini slučajeva potpisani autori planova. Polovina njih je nepoznata, ali je tri plana potpisao Karl Aleksandar Štajnlajn, provincijski arhitekta i inženjer, koji je uradio preko stotinu različitih projekata javnih građevina na području Tamiškog Banata. Najpoznatiji je po tome što je dovršio izgradnju temišvarske franjevačke katedrale i crpne stanice u istom gradu, koja se našla i u gradskom grbu. Kasnije je radio u Trstu, a umro je 1820. godine u Gracu, pojašnjava dr Krčmar.
Dok se dr Krčmar bavi upoređivanjem prevodima legendi nacrta sa nemačkog jezika i obradom podataka o arhivističkoj provenijenciji planova, Bojan Kojičić analizira karakter arhitekture, nastojeći da objekte sa starih mapa locira u urbanoj topografiji.
– Zanimljivo je to da smo naišli na mape utilitarnih objekata koji nisu namenjeni stanovanju ili odmoru, već služe određenoj korisnoj delatnosti. Kod objekata utilitarnog karaktera oblikovni momenat je u drugom planu, a težište je na ekonomičnosti izvođenja i praktičnosti. Dakle, iz planova smo zaključili da nije bila bitna estetika i da je sve bilo vrlo svedeno, te da je ta svedenost oslikavala provincijski barok. Interesantno je da su planovi toliko precizni da su na pojedinim planovima ucrtane i kaljeve peći, kaže Bojan Kojičić.
ISTRAŽIVANJE ĆE BITI PUBLIKOVANO U STRUČNOM ČASOPISU
Interesantno je da je ovo istraživanje od prvog dana ‘u privatnoj režiji’ te da su dvojica stručnjaka čak i sami finansirali nabavku planova iz bečkog arhiva. Javnost će svakako interesovati rezultati i zaključci njihovog podrobnog istraživanja.
– Nakon preliminarnog pregleda planova, sa nemačkog su prevedene legende nacrta i izvršene su konsultacije sa onima koji bi mogli dodatno da pomognu u rasvetljavanju pronađenih podataka. U nastavku sledi podrobna analiza planova i pisanje rada koji zasad ma radni naziv „Barokni Bečkerek u fondovima Austrijskog državnog arhiva“. Apstrakt je već poslat redakciji stručnog časopisa „Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine“, zaključuje dr Krčmar na kraju razgovora.
.gif)
.gif)
