Preko dvesta knjiga objavljenih od 16 do 20. veka čuvaju se u posebnoj muzejskoj zbirci kao svojevrsni eksponati, dokumenti i svedoci vremena u kom su nastale. Objavljivane u Holandiji, Engleskoj, Rusiji, na različitim jezicima, danas su blago na policama Specijalne biblioteke Narodnog muzeja Zrenjanin.
Narodni muzej Zrenjanin čuva vrednu zbirku knjiga, u pitanju su stara izdanja odnosno posebna muzejska zbirka Stara i retka knjiga. Naš sagovornik bila je Bojana Petraš, bibliotekar u zrenjaninskom Narodnom muzeju.
– Zakon o staroj i retkoj bibliotečkoj građi propisuje mnoštvo različitih kriterijuma za klasifikovanje, pronalaženje, čuvanje i zaštitu ove građe, budući da zbirka Stara i retka knjiga predstavlja kulturno nasleđe od posebnog interesa za našu zemlju. Kriterijume za određivanje stare i retke bibliotečke građe su striktno određeni i propisani zakonom. To su stare srpske ili strane publikacije (rukopisne ili štampane) objavljene do 1867. godine, ali nakon ove godine, ukoliko su npr. retka izdanja iz ratnih perioda, cenzurisana i izdanja malog tiraža koja imaju naučnu, istorijsku, kulturnu ili umetničku vrednost, i slično, ističe Bojana Petraš.
Preko dvesta knjiga u policama muzejske biblioteke je u ovoj zbirci. Objavljivane su u različitim zemljama i na različitim jezicima?
-Te publikacije objavljene su u periodu od 16. do 20. veka. Najstarije knjige pisane su na latinskom i crkveno slovenskom jeziku, a najveći broj je na mađarskom, nemačkom i srpskom jeziku. Budući da su štamparije u Srbiji pre 18. veka bile retka pojava, a prvu štampariju u Velikom Bečkereku tek 1847. godine otvara Ferdinand Paulus Plajc, Zbirka koju poseduje Narodni muzej sadrži uglavnom publikacije štampane u inostranstvu – Holandiji, Francuskoj, Engleskoj, Rusiji, Italiji, Austriji, Mađarskoj.
Koja je najstarija knjiga koju zrenjaninski muzej čuva?
-Najstarija publikacija u Zbirci je Molitvenik iz 1552. godine, dužine 11 cm, a širine 7 cm, sa utisnutim reljefnim motivom u obliku romba (stilizovanog listićima), na kožnom povezu. Molitvenik je nedavno restauriran i zaštićen, nedostaje mu nekoliko stranica, uključujući i naslovnu stranu, ali je bez obzira na sve, u dobrom stanju i prilično očuvan.
Molitvenik, 1552.
Stare i retke knjige veoma su vredne, daju nam svedočanstvo o vremenu u kom su nastale. Narodni muzej Zrenjanin je zarad čuvanja ovih knjiga sarađivao sa drugim institucijama.
– Propisani su posebni uslovi čuvanja i izlaganja ovih publikacija, budući da su vrlo osetljive na različite spoljašnje faktore poput vlage, svetlosti, temperature i dr. Od 2010. godine pa do danas, radi se na restauraciji i konzervaciji Zbirke u saradnji sa konzervatorsko-restaurtorskim odeljenjem Biblioteke Matice srpske i Narodne biblioteke Srbije. Gotovo polovina Zbirke (oko 90 knjiga) je konzervirana i restaurirana – tačnije vraćene su funkcionalne, taktilne i vizuelne osobine knjiga što je moguće bliže njihovom prvobitnom stanju. Deo Zbirke koji je restauriran čuva se u metalnom ormaru, gde su publikacije adekvatno zaštićene od sunčeve svetlosti, vlage i ostalih negativnih uticaja koji ubrzavaju propadanje. Drugi deo je zaštićen u staklenim vitrinama i za njih se čekaju sredstva za dalju zaštitu, konzervaciju i restauraciju, dodaje naša sagovornica.
Koja je po Vašem izboru najzanimljivija knjiga iz Zbirke?
-Naročito je meni lično značajan taj osećaj nečeg tajanstvenog u publikacijama koje su preživele i opstale kroz tolike vekove, promenile mnoge vlasnike, prošle kroz hiljadu ruku i još uvek traju, a svaka “nosi” svoju priču. Zato je prilično teško izdvojiti jednu, najzanimljiviju. Ona koja bi bila najprepoznatljivija i prilično zanimljiva čitaocima jeste Kaligrafija iz 1778.godine, jednog od najpoznatijih srpskih pisaca, grafičara, leksikografa i prosvetitelja, Zaharije Orfelina. A meni je posebno draga i zanimljiva rukopisna knjiga Lazara Nikolića, učitelja, književnika i slikara iz Dobrice, sastavljena iz nekoliko njegovih rukopisa i ukrašena ilustracijama, pod nazivom Učiteljske beleške: Slaveno=Serbska gramatika Lazara Nikolića, 1841–1870, naglasila je Bojana Petraš, bibliotekar Specijalne biblioteke Narodnog muzeja Zrenjanin.
„Kaligrafija“ Zaharija Orfelina, 1778.
