 (1).gif)
Nedavno je u izdanju Udruženja istoričara „Zrenjanin eksplorativa“ iz štampe izašla nova knjiga dr Filipa Krčmara pod nazivom „Patrijarsi Srpske pravoslavne crkve u Velikom Bečkereku (Petrovgradu, Zrenjaninu)“. U pitanju je novi, četvrti po redu izdavački poduhvat ovog udruženja i dr Krčmara. Krajnji rezultat ove saradnje je knjiga nevelikog obima u kojoj su, na osnovu prikupljenih raspoloživih podataka, prikazani dolasci i boravci srpskih patrijarha u našem gradu kroz različite vremenske epohe.
Prvi patrijarh koji je posetio Bečkerek bio je Pajsije Janjevac, čije je prisustvo u gradu zabeleženo 1626. godine. Zabeležio ga je sam patrijarh prilikom svog puta u Vlašku, napomenuvši da je u pitanju „bogohranimi grad”, ali nažalost, nije ostalo sačuvano više detalja o ovoj poseti – kaže dr Krčmar.
Nakon toga, trebalo je da prođe više od dva veka dok sledeći prvosveštenik Srpske pravoslavne crkve nije boravio u gradu: to je bio patrijarh Josif Rajačić, koji je ovde boravio u dva navrata. Prvi put to je bilo za vreme Revolucije 1848/49, kada se grad nakratko našao pod srpskom upravom i figurirao kao jedno od sedište Srpske Vojvodine. Rajačić je u Veliki Bečkerek došao sredinom januara 1849, smestio se u pijarističkom samostanu pri ovdašnjoj gimnaziji, podignutom nekoliko godina ranije, i ostao tu sve do aprila meseca, kada se morao povući pred mađarskom vojskom i prebaciti u Zemun. Dotle je iz Bečkereka upravljao srpskim narodnim pokretom u Banatu. Drugi put je došao ovde dve godine kasnije – bilo je to 24. jula 1851, kada je posetio Uspensku crkvu. Tom prilikom dočekao ga je sveštenik Danilo Stajić, čija je pozdravna beseda kasnije štampana u Novom Sadu (ova knjižica je dostupna u elektronskom formatu, na sajtu digitalne biblioteke Matice srpske: http://digital.bms.rs/ebiblioteka/publications/view/3988).
Pred kraj Drugog svetskog rata i nemačke okupacije Banata, u gradu je avgusta 1944. nakratko boravio patrijarh Gavrilo Dožić, zajedno sa episkopom žičkim Nikolajem Velimirovićem. Njih dvojicu je nemački okupator, nakon višegodišnje internacije u manastiru Vojlovica, odlučio da prebaci u logor Dahau, u blizini Minhena. Tom prilikom oni su na putu iz Vojlovice za Budimpeštu prošli kroz Bečkerek-Petrovgrad; patrijarh Gavrilo je kasnije o tome zabeležio u svojim memoarima da im je na putu pozlilo zbog brze vožnje, te im je na železničkoj stanici bila ukazana lekarska pomoć, nakon čega su nastavili putovanje u pratnji lekara. Drugi izvori međutim pominju na brzinu organizovan ručak i noćenje u gradu, koje su im priredili meštani.
Nakon Drugog svetskog rata, prvi poglavar Srpske pravoslavne crkve koji je posetio Zrenjanin bio je patrijarh German (svetovno ime: Hranislav Đorić). Njegova poseta se odigrala 7. juna 1964. godine i tom prilikom on je u pratnji episkopa moravičkog Save (Vukovića) i vladike banatskog Visariona obišao i Kikindu, Melence i Bašaid. U Uspenskom hramu, gde su ga dočekali i pozdravili prota Miloš A. Popović i predsednik crkvene opštine Milivoj Moljac, patrijarh je služio liturgiju i okupljenoj deci i vernicima delio krstiće i ikone. Tom prilikom je održao i kratak govor u kom je govorio o istoriji Banata i njenom značaju za srpsku nacionalnu istoriju, posebno se osvrnuvši na Veliku seobu 1690. godine. Nakon skromne večere u prostorijama crkvene opštine vratio se sa svojom pratnjom u Beograd.
Najzad, poslednja poseta jednog patrijarha Zrenjaninu, koja je privukla veliku medijsku pažnju, bila je poseta Njegove svetosti patrijarha srpskog gospodina Irineja 14. jula 2018. Poglavar Srpske pravoslavne crkve došao je kako bi osveštao novopodignuti hram Sv. Nikolaja u zrenjaninskom naselju Zeleno polje, zadužbinu pokojnog arhitekte Vojislava Devića. Najpre je uz sasluženje četvorice episkopa – vladike banatskog Nikanora, niškog Arsenija, vranjskog Pahomija i mohačkog Isihija – služio liturgiju u Svetouspenskoj crkvi, nakon čega se fijakerom, po banatskom običaju, zajedno sa gradonačelnikom Čedomirom Janjićem, episkopom banatskim Nikanorom i Vidosavom Dević (majkom pokojnog zadužbinara) uputio na osveštanje hrama. Nakon ove svečanosti, kojoj je prisustvovao veliki broj Zrenjaninaca, patrijarh je boravio u Gradskoj kući, gde je u njegovu čast priređen prijem u Plavom salonu.
Pored svih pobrojanih poseta našem gradu, knjiga dr Krčmara sadrži i osvrt na skorašnji nastanak murala sa likom patrijarha Irineja na Žitnom trgu, čiji je autor akademski slikar Viorel Flora. Uz analizu izveštavanja elektronskih lokalnih, ali i regionalnih medija o ovom događaju, nastanak murala je postavljen u širi kontekst sličnih oslikavanja javnih površina patrijarhovim likom i u drugim sredinama u Srbiji – na Novom Beogradu, u Subotici, Plandištu, Vršcu i Odžacima.
*****
Na osnovu podataka predočenih u knjizi dr Krčmara, može se zaključiti da su naš grad u prošlosti posetila petorica patrijaraha Srpske pravoslavne crkve (Pajsije, Josif Rajačić, Gavrilo, German i Irinej), od kojih je Josif Rajačić u dva navrata boravio ovde (1849. i 1851). Ostaje da se vidi da li će Njegova svetost patrijarh srpski gospodin Porfirije posetiti Zrenjanin u neko dogledno vreme.
.gif)
.gif)
