Palata ispred svog vremena, za sva vremena – 2 veka Gradske kuće u Zrenjaninu (Reportaža)

Gradska kuća na Trgu slobode predstavlja najreprezentativniju palatu starog jezgra grada, a njena lokacija označava najstarije upravno sedište.

Kao upravno-administrativna zgrada nekadašnje slobodne varoši Bečkereka, sagrađena je na prostoru koji je urbanistički formiran već u 18. veku koji je i ranije pripadao najužem jezgru starije formacije naselja, na ostrvu koje se graničilo obalom Begeja i njegovim rukavcima, na prostoru stare zgrade Kraljevske kameralne uprave u blizini bečkerečke tvrđave.

Nastanak Županijske zgrade vezan je upravo za istorijsko-političke događaje nastale neposredno posle austrijsko-turskih ratova i priključenja ovih predela austrijskoj monarhiji, kada je Bečkerek, od uništenog mesta postepeno prerastao u veći grad regionalnog značaja. Tako 1779. godine postaje sedište ponovo uspostavljene Torontalske županije i to je još više istaklo njegov privredni, društveni i administrativni značaj.

Prvi nagoveštaj o potrebi izgradnje administrativne zgrade za smeštaj činovnika zaposlenih u državnoj upravi može se pronaći u memorandumu upućenom Mariji Tereziji koji je napisao njen sin Josif II prilikom boravka u Bečkereku 1786. godine.

Na planu iz 1779. godine zabeleženo je da su osim glavne zgrade Uprave Karaljevske Torontalske županije (Kameralni rentni ured) na glavnom trgu Velikog Bečkereka nalazili još: zgrada Uprave finansija, zgrada džamije iz turskog perioda preuređena u zatvor sa deset muških i tri ženske ćelije, mesna kancelarija i bolnica – špital, zatim kapela sa kupolom, stražarska kuća, štale, kuća ljubavi – kupleraj sa dućanom, stanovi, bunar i bašte između glavnog trga i kanala Begej. Ispred ovih objekata nalazi se ukrasni park Botanička bašta.

Kao period izgradnje nove županijske zgrade, prema različitim izvorima, prihvata se razdoblje od 1816. do 1820. godine kada je u Bečkerek vraćena sačuvana županijska arhiva iz Rumunije. Zgrada je podignuta u stilu baroka prema projektima Josifa Fišera županijskog inženjera koji je lično rukovodio građevinskim radovima.

Prvobitni izgled zgrade Torontalske županije – jedina sačuvana fotografija (Zavod za zaštitu spomenika kulture – Zrenjanin)

Fišerovo delo je jednospratna građevina sa izrazito visokim i strmim krovom čija je fasada podeonim vencem bila podeljena na dva dela: prizemlje i sprat. Fasadom je dominirao centralni rizalit koji je bio u parteru slobodan, oslonjen na četiri mermerna stuba, sa širokim ulazom u sredini. Na spratu je imao dva niza od po pet lučno završenih prozora od kojih su gornji bili mali, tavanski. Donji prozori sprata imali su trougaone frontone, dok je središnji koji je predstavljao vrata terase imao lunetu.

Kako se birokratski aparat progresivno umnožavao, dograđivanje i rekonstrukcija fasade započeti su u istom veku, 1885. godine. Prvi je ideju o proširenju imao podžupan Janoš Daniel 1876. godine.  Problem smeštajnog kapaciteta rešiće se nešto kasnije, 1881. godine kada podžupan Bela Talian dovodi u Veliki Bečkerek najpoznatije mađarske inženjere tog vremena Edena Lehnera i Đulu Partoša. Izvođenje radova bilo je povereno Nojšlosu ( M. Neuescehaloss) i Frojndu (H. Freund) budimpeštanskim preduzimačima, a građevinske radove nadzirala je i jedna komisija na čijem je čelu bio Robert Barč kraljevski glavni inženjer. Na osnovu sačuvanog dnevnika rada izgradnja županijske zgrade započeta je 8. juna 1885. godine. Zidanje krila započeto je 28. juna, a pod krovom su bila već 30. novembra. Radove je prekinuo mraz, a nastavljeni su 1886. u martu. Krila su predata na upotrebu 7. avgusta 1886. godine. Tekst: Vesna Majstorović „Zgrada Torontalske županije – Danas zgrada Skupštine opštine Zrenjanin“ Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin.