U Tomaševcu obnovljen spomenik dobrovoljcima sa Dobrudže i Soluna

Spomenik posvećen dobrovoljcima, učesnicima i žrtvama I svetskog rata iz Tomaševca prati izuzetno zanimljiva istorija, te će se svi događaji vezani za njegovu sudbinu izneti hronološki.

Originalni spomenik prvobitno je bio postavljen u pravcu središnjeg izlaza iz parka, između puta i staze pored parka. Bio je okrenut prema pravoslavnoj crkvi i ograđen ogradom od kovanog gvožđa. Na inicijativu dobrovoljaca, svečano je otkriven 30. decembra 1920. godine.

O izgledu originalnog spomenika saznajemo iz knjige ,,Zatirano i zatrto”, Uglješe Rajčevića, o uništenim srpskim spomenicima, gde piše da je to skroman visoki stub kvadratne osnove sa jednim profilisanim dekorativnim suženjem na sredini. Na vrhu spomenika nalazi se mermerni dvoglavi orao, čija su raskriljena krila prevazilazila širinu stuba, a pri samom vrhu stuba dva medaljona, fotografije u porcelanu, Kralja Petra I i Regenta Aleksandra I Karađorđevića. Ispod medaljona je bio uklesan tekst prožet patriotskom notom.

spomenik tomasevac — levo – Spomenik palim borcima u toku NOR-a i žrtvama fašističkog terora 1941 – 1945., desno – Spomenik dobrovoljcima Solunskog fronta 1914 – 1918.

Dalja sudbina spomenika

Nakon okupacije Tomaševca 1941. godine, vlasti su naredile uklanjanje spomenika, te je on demontiran i postavljen na mesnom groblju. Pedesetih godina prošlog veka, prilikom odluke o podizanju spomenika žrtvama II svetskog rata, sa mesnim vlastima je postignut dogovor da se pored njega postavi i spomenik sa groblja, ali da se sa njega uklone svi simboli i tekstovi koji su podsećali na kralja. Spomenik je postavljen 16. maja 1952. godine, bez uklanjanja spornih simbola i teksta, koji su prikriveni nalepljenim kartonom. Međutim, zbog kiše, karton je spao, što je izrevoltiralo tadašnje vlasti, koje su već sledeće noći između 17 i 18 maja uklonile spomenik. Do dan danas nije se saznalo ko je učestvovao u uklanjanju spomenika niti gde je bečen. Pretpostavlja se da je bačen u Tamiš. Podizanju današnjeg spomenika prethodio je tekst u listu Dnevnik iz 1968. godine, posvećen pedesetogodišnjici proboja Solunskog fronta pod naslovom: Tamiš čuva tajnu spomenika, u kojem se piše o ovim događajima. Isti list već naredne godine ponovo objavljuje tekst: Spomenik na dnu Tamiša, u kojem istaknuta zainteresovanost Opštinskog odbora za zaštitu spomenika kulture da se spomenik tomaševačkim dobrovoljcima iz I svetskog rata pronađe ili podigne nov.

Izrada replike spomenika

Današnji spomenik je svečano otkriven na dan pobede nad fašizmom, 9. maja 1970. godine. Postavljen je u severoistočnom delu parka, u blizini zgrade zemljoradničke zadruge, okrenut prema glavnoj ulici i udaljen par metara od ulične regulacije. Spomenik nije velikih dimenzija. Izrađen je od belog aranđelovačkog mermera, a po formi je jednostavan, sličan nadgrobnim spomenicima. Oslanja se na betonsku plintu kvadratne osnove, a sastoji se iz četiri segmenta različitih dimenzija, koji čine telo spomenika. Za razliku od ostalih spomenika iz ove kategorije, na kojima su tekstom i simbolikom izražene snažne emocije i ushićenje zbog sticanja nacionalne slobode i ujedinjenja u troimenu državu, kao i teksta zahvalnosti kraljevskoj dinastiji Karađorđevića, na ovom spomeniku su ispisana samo imena šezdeset osmorice dobrovoljaca.

Stanje spomenika pre konzervatorskih radova

Pre izvođenja radova na njegovoj obnovi, spomenik se nalazio u lošem stanju, te je radi sprečavanja njegove dalje degradacije bilo neophodno izvesti konzervatorsko-restauratorske radove. Nakon utvrđivanja stanja spomenika, predložene su odgovarajuće mere tehničke zaštite i izvršeni potpuni konzervatorsko-restauratorski radovi zasnovani na savremenim principima zaštite.

tomasevac fotke spojeno zex page 001 — stanje spomenika pre radova sa detaljima oštećenja

Biofilm i organska nečistoća prekrivali su gotovo sve površine spomenika uz prisustvo velikih kolonija lišaja, mahovine, naslaga gljivica, plesni i dr. Na pojedinim delovima spomenika postojala su mehanička oštećenja u vidu okrznuća, oštećenja na slovima, manjih prslina i kraterskih oštećenja.

Pored konzervatorsko-restauratorskih radova, prostor oko spomenika je parterno uređen sa dve prilazne staze, a utisak je pojačan dekorativnim podnim osvetljenjem, koje dodatno skreće pažnju javnosti podsećajući ih na događaje od pre sto godina, izuzetno bitnih za srpski narod, pogotovu za prostor Vojvodine.