Nova knjiga dr Filipa Krčmara: Nagrada oslobođenja Zrenjanina (1963-1993) i Nagrada grada Zrenjanina (1994-2020)

Svega mesec dana nakon izlaska iz štampe knjige Patrijarsi Srpske pravoslavne crkve u Velikom Bečkereku, Petrovgradu, Zrenjaninu, sa štamparske prese sišlo je novo izdanje Udruženja istoričara „Zrenjanin eksplorativa“ iz pera dr Filipa Krčmara. Nova knjiga nosi naziv „Nagrada oslobođenja Zrenjanina (1963–1993) i Nagrada grada Zrenjanina (1994–2020)“, a bavi se istorijatom i laureatima najstarijeg i najprestižnijeg gradskog priznanja.

U njoj je autor prikazao postanak Nagrade, njen istorijski razvoj kroz pravne regulative opštine i grada Zrenjanina, te naposletku – pružio pregled svih njenih dobitnika od 1963. do 2020. godine, odajući time još jednom počast svim njenim laureatima. Lekturu i korekturu knjige uradila je dr Dragana Sabovljev, a grafički dizajn Vuk Gurjanov. Kao recenzenti knjige potpisani su dr Boris Bulatović (Arhiv Vojvodine), dr Predrag Vajagić (Društvo nastavnika istorije Bačka Palanka) i Radovan Cukić (Muzej Jugoslavije). Izdavač je Udruženje istoričara Zrenjanin eksplorativa, štamparija: Diginet Prostudio.

Nagrada grada Zrenjanina je ustanovljena i prvi put dodeljena 1963. godine, na Dan republike (29. novembar), da bi se nakon toga uručivala svake godine 2. oktobra na Dan oslobođenja grada od fašističkog okupatora u Drugom svetskom ratu. Njena dodela je po pravilu predstavljala centralni deo niza svečanosti kojima je obeležavan ovaj događaj i u okviru kojih bi se organizovao splet programskih aktivnosti, poput polaganja venaca na spomen obeležja NOB-a, svečano otvaranje novopodignutih infrastrukturnih objekata (fabričkih postrojenja, škola) itd. Svojim imenom i datumom uručivanja, Nagrada je nosila snažnu simboliku, negovala tradiciju antifašizma, kulturu sećanja Narodnooslobodilačke borbe i afirmisala radništvo i radnički pokret.

Nagrada oslobođenja Zrenjanina se dodeljivala u vidu plakete i novčanog iznosa zaslužnim kolektivima i pojedincima, kao i manjim grupama radnika koji su postigli vrhunske rezultate u svom polju rada. Broj dobitnika je varirao iz godine u godinu, ali nikada nije prelazio 15. I novčani iznos nagrade je varirao, već u zavisnosti od inflacije. O dobitnicima je odlučivala posebna komisija koja je primala prijave do kraja septembra.

Odlukama gradskih odbornika iz 1974. i 1976. godine utvrđeno je likovno rešenje, tj. izgled i dizajn plakete: bila je izrađena od bronze i pravougaonog oblika. U gornjem delu bilo je ispisano: „2. oktobar”, a ispod naziva nalazio se srp i čekić sa petokrakom zvezdom i grbom Zrenjanina, uokvirenim žitnim klasjem i trakom sa leve i desne strane; na levoj traci je stajala godina „1944”, a u desnoj – godina u kojoj se nagrada dodeljuje; u donjem delu plakete bile su ispisane reči: NAGRADA OSLOBOĐENJA ZRENJANINA.

Krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina, sa promenom sistema vrednosti, Nagrada postepeno počinje da gubi svoj ideološki karakter i, u skladu sa tim, i svoja komunistička obeležja (srp i čekić, zvezda petokraka). U vreme raspada SFRJ, prvi put nije dodeljena 1992. godine, kada je odlučeno da sav novčani fond bude razdeljen porodicama palih boraca i vojnika na frontu. Već sledeće godine, dodeljena je poslednji put pod tim imenom.

Nagrada 1994. godine u potpunosti odbacuje svoja ideološka obeležja, menja ime u Nagrada grada Zrenjanina, a jedini kontinuitet koji zadržava sa starim priznanjem ogledao se u datumu dodele (2. oktobar).

Međutim, već 1997. došlo je do novih zapleta u vezi sa Nagradom, kada ona nije uručena po drugi put, usled neslaganja u novoj vladajućoj koaliciji koja je upravljala gradom. Umesto toga, samo je održana svečana akademija i položeni su venci na spomenike narodnim herojima. Počev od naredne godine, sa novom smenom vlasti, Nagrada je nastavila da se dodeljuje redovno, sve do 2002, kada je njeno uručenje ponovo izostalo; ovoga puta, Komisija za dodeljivanje nagrada i priznanja Nagrada grada Zrenjanina navela je da su njeni članovi kasno imenovani, da je broj predloženih kandidata bio mali, te da je Nagrada morala da se reafirmiše.

„Reafirmacija” je usledila 2003. godine, kada je usvojen predlog da se Nagrada dodeljuje povodom novogodišnjih praznika (umesto kao do tada, 2. oktobra), a rok za podnošenje predloga za dodelu Nagrade pomeren je sa dotadašnjeg 20. septembra na 1. decembar. Time je nestao i poslednji trag kontinuiteta sa priznanjem ustanovljenim 1963. godine.

Za tri decenije postojanja, Nagradu oslobođenja Zrenjanina dobila su 143 radna kolektiva (industrijska, prosvetna, kulturna, sportska itd.) i 264 pojedinaca. Od 1994. godine do danas, Nagradu grada Zrenjanina dobilo je 105 pojedinaca i 55 kolektiva. U knjizi dr Krčmara dat je popis individualnih i kolektivnih laureata po godinama, a zatim i njihov imenski i predmetni registri. Priložen je i spisak dobitnika diploma, koje su dodeljivane u periodu 1964–1972, kao i spisak nagrađenih mladih talenata.

Rekli su o knjizi: 

„Knjigom o Nagradi oslobođenja Zrenjanina i Nagradi grada Zrenjanin Filip Krčmar je otvorio novo polje gradske povesnice. Vrlo je izvesno da će podsećanjem na značajne ličnosti, nekadašnje privredne gigante ovog grada, kao i na uspehe zrenjaninskih sportista i sportskih kolektiva kod čitalaca probuditi nostalgiju za nekim srećnijim i lepšim vremenima koja još uvek žive u njihovom sećanju“, dr Boris Bulatović, Arhiv Vojvodine

„Vrednost ove knjige ogleda se u tome da je na jednom mestu dat popis preko 350 pojedinaca i 200 kolektiva koji su u vremenskom periodu od 1963. do danas bili dobitnici najznačajnije nagrade Grada Zrenjanina. Među njima se nalazi puno imena pojedinaca i kolektiva koji su svojim delom zadužili ovaj grad i njegove stanovnike. Kao dugogodišnji arhivski i naučni radnik dr Filip Krčmar im je priređivanjem ove knjige za štampu još jednom izrazio zahvalnost u ime grada u kom živi i radi“, dr Predrag Vajagić, Društvo nastavnika istorije Bačka Palanka

„Iza pripreme ove knjige veliki je i istrajan istraživački rad dr Filipa Krčmara, a rezultat je pregledno i lako čitljivo štivo, koje će biti od interesa svakome ko se zanima za prošlost Zrenjanina, bilo profesionalno, bilo iz ličnih i sentimentalnih razloga. Ono će biti vredan rezervoar materijala za analizu društvenih kretanja u gradu, ali i dodatna satisfakcija svima koji su svojim radom zaduživali svoj grad ili širili dobar glas o njemu“, Radovan Cukić, Muzej Jugoslavije