Svojom privilegijom Marija Terezija je 6. juna 1769. opštinu Veliki Bečkerek uzdigla na stepen tržišta i odobrila joj upotrebu sopstvenog pečata sa slikom uspenja Bogorodičnog. Pre trideset pet godina odbornici SO Zrenjanin usvojili su odluku o amblemu grada, koji za svoju osnovu ima štit plavo-zelene boje sa sivom ivicom.
Prema jednoj od definicija heraldika je pomoćna istorijska nauka koja proučava pojavu i poreklo grbova, njihov istorijski razvitak, pravila sastavljanja i njihovu umetničku obradu. Ime heraldika potiče od germanske reči „herold”, što je u srednjem veku u srednjoj i zapadnoj Evropi bio naziv za nižeg službenika i glasnika feudalne gospode kome je, kao poznavaocu grbova plemstva svoga kralja, bila poverena briga za raspoređivanje i najavljivanje grbova, odnosno njihovih vlasnika, na plemićkim sastancima, a posebno turnirima. Prvi i najmanje sporeni izvori za izučavanje heraldike svakako su originalni štitovi i kacige s nakitom i originalne zastave. Osim toga, za heraldiku su veoma važni i pečati, čija se vrednost naročito ogleda u tome što se na njima, pored grbovnog lika, često nalazi i ime vlasnika. Novac takođe ima značajnu heraldičku vrednost, jer se na njemu grbovi javljaju veoma rano, već krajem 12 veka, dok se u našim krajevima kao prvi pouzdani heraldički lik na novcu javlja oko 1250. godine.
Pečat kao preteča grba
Heraldika u Srbiji počinje da se razvija u 14. veku i to među visokim plemstvom. Heraldički elementi prikazani su na predmetima koji su pripadali srpskim plemićima i vladarima. Na heraldiku u Vojvodini jak uticaj izvršila je mađarska heraldika, što je bilo normalno jer je tu bilo najviše nemačkih i mađarskih plemića doseljenih iz cele Ugarske i Austrije. Srpskog plemstva bilo je vrlo malo.
Sloveni su reč grb prihvatili od nemačke reči „erbe”, što znači nasledstvo. Grbovi su obojeni znakovi, odnosno likovi, koji se najpre javljaju na štitovima ratnika i vremenom postaju njihovi trajni simboli, a zatim i nasledni simbol njihovih potomaka. Prve grbove doneli su na svojim štitovima ratnici koji su se oko 1099. godine vraćali iz Krstaškog rata. Do početka 13. veka pravo nošenja grba, osim vladara, imali su još samo plemići i velikaši. Od tog doba svoje grbove počeli su isticati pojedini gradovi, trgovišta i opštine, zatim crkvene vlasti, a krajem veka i građani, te korporaracije pojedinih mesta. Ondašnji grbovi su se u početku sastojali samo od štita, da bi se tek u drugoj polovini tog veka pojavili i prvi grbovi na kojima je iznad štita postavljena kaciga s nakitom iz koje viri kratki plašt, čime je grb dobio svoje osnovne elemente.
Nebeska svetlost
Grb Marije Terezije iz 1769. godine je u obliku ovalnog ili kružnog štita sa srebrnim rubom koji je s obe strane okružen zlatnom niti čiji je završetak u gornjem delu. Iz njega na sve strane zrači nebeska svetlost. Blažena Devica Marija u uspravnom položaju, licem napred okrenuta, okružena je letećim anđeoskim glavama u oblacima raspoređenim u polukrugu koji odvajaju štit. Glava joj je okružena sjajnim nimbom, otpuštena kosa pada niz levo rame, ruke su joj stavljene za molitvu na grudima, obučena je u belo odelo, svetlo plavi ogrtač iznutra presvučen je skerletom. Donji deo štita kao osnovu zauzima pod crvene boje sastavljen od ploča naizmenice i vidljivo poređanih. U sredini počiva telo Blažene Device Marije na otvorenom mestu dajući utisak pogrebnog odra sa otkrivenim pokrovom, zlatnim svećnjacima i svećama koje gore. Apostolim, kojih je s jedne strane tri, a s druge četiri, glave su okrućene nimbom, tužnog su lica, gestovima koji izražavaju bol okružuju i prate poštovanu majku svog božanskog učitelja. Iznad grba vidi se zidina grada sa pet kula u obliku krune, podloga je plava, a likovi srebrnaste boje.
Čuvari grba
Boje u heraldici strogo su kontrolisane. Dozvoljena je upotreba crvene, plave, zelene i crne boje, kao i boje plemenitih metala srebra i zlata. Na grbovima su prikazani ljudi svih rasa, dobi i zanimanja, od vladara do prosjaka. Jedan od veoma važnih delova grba su čuvari grba. Osim ljud, najčešće su to životinje, ptice ili mitološka bića. Najstariji čuvari grba su anđeli, od životinja lav, koji neretko ima krunu na glavi i obično je obojen zlatnom bojom. Orao je najvažnija heraldička ptica. Kod mitoloških čuvara grba on je dobio svog suparnika u dvoglavom orlu, dok je lav dobio krila. Osim njih na grbovima se često mogu videti još i pegaz, feniks, jednorog, sirena ili zmaj, koji je veoma često na našim grbovima. Od prirodnih pojava i nebeskih tela načešći detalji su sunce, mesec i zvezda, koja može biti sa pet, šest i osam krakova.
U našim krajevima, koji su do 1918. godine bili u sklopu Austrougarske monarhije, vladar, osim što je dodeljivao grbove plemstvu, to je činio i gradovima, trgovištima, upravnim jedinicama i prosvetnim ustanovama. Svojom privilegijom od 6. juna 1769. carica Marija Terezija je opštinu Veliki Bečkerek u Tamiškoj županiji uzdigla na stepen tržišta. Devetom tačkom Privilegije odobrava se upotreba sopstvenog pečata sa slikom uspenja Bogorodičnog i kružnim natpisom – Sigillum liberi oppidi Becskerek. Od tada, pa sve do 1919. godine, to je grb Velikog Bečkereka, čiji podroban opsi nalazimo u povelji Franje Prvog od 12. juča 1832. kojom se potvrđuju privilegije Marije Terezije.
Upozorenje podžupana
Grb Marije Terezije grad je zvanično mogao da koristi sve do 1919. godine. Međutim, postoje zapisi koji svedoče da je to činjeno još nekoliko godina kasnije. Naime, 25. februara 1920. podžupan Torontalske županije uputio je upozorenje svim sreskim i gradskim načelnicima „da je u poslednje vreme sve primetnija upotreba starih mađarskih žigova sa mađarskim grbovima” i podsetio na naredbu Ministarstva unutrašnjih dela o zabrani njihove upotrebe. Posebno je navedena bečkerečka opština kao primer zloupotrebe staromađarskih grbova.
Zato je 14. avgusta 1922. velikom županu Velikog Bečkereka iz ministarstva stigla naredba u kojoj je stajalo: „Povodom sličajeva da gradovi sa uređenim Savetom sebe nazivaju i gradom i varoši, naređujem da se u službenom nazivu ima upotrebljavati grad, a ne varoš. Ujedno naređujem, da svi službeni pečati moraju biti sa grbom naše države – dvoglavim orlom.”
Zaštita gradskih grbova
Na sednici predsedništva Saveza gradova Kraljevine Jugoslavije, održanoj 4. i 5. februara 1939. u Zagrebu, bilo je reči i o zaštiti gradskih grbova. Događalo se da pojedina privatna lica ili društva neovlašćeno koriste grb dotičnog grada, pa je tom prilikom odlučeno da se uradi nacrt Pravilnika o zaštiti gradskih grbova. To je i bio razlog što je nakon dvadesetak dana Savez poslao upitnik gradkoj upravi Petrovgrada, u kojem traži odgovor na pitanja: „Da li grad ima grb kada je od koje vlasti i na koji način ustanovljen i dali se koristi?”
U Zagreb iz Petrovgrada, 23. maja iste godine, stigao je ovakav odgovor: „Grad Petrovgrad (do 18. februara 1935. godine Veliki Bečkerek) ima svoj grb, koji je dobio 6. juna 1769. godine od Marije Terezije. Tada je ispravom o povlasticai, kojom se uzdiže na rang trgovišta, dato pravo i na grb koji ima oblik štita, a predstavlja Veliku Gospojinu, odnosno uspinjanje Device Marije na nebo (28. avgusta po starom kalendaru). Z službenom poslovanju danas se taj grb ne upotrebljava. On se nalazi na mapama i gradskim kartama, a stavlja se i na poblikacije, Svoju naročitu zastavu ovaj grad nema.”
Novi amblem grada
Na svojoj sednici održanoj 24. januara 1967. odbornici Skupštine opštine Zrenjanin usvojili su odluku od tome da opština može imati svoj amblem, čiji su oblik i sadružina utvrđeni godinu dana kasnije, tačnije 13. marta 1968. godine.
Izgled novog zaštitnog znaka grada na Begeju, autora vajara Stevana Dukića, opisan je prvim članom odluke o amblemu. Četvrti član reguliše upotrebu amblema, pa tako Skupština opštine može amblem stavljati na pismene zahvalnice, priznanja ili povelje, izrađivati ga u vidu plaketa radi poklona i priznanja pojedinim građanima, radnim i drugim organizacijama i isticati ga na zgradi Skupštine opštine i drugim zgradama.
Korišćenje amblema od radnih i drugih organizacija odobrava opštinski organ uprave nadležan za poslove kulture.
(Napisao Dejan Milenković za časopis „Zavičajac”, broj 14-15-16, jun-decembar 2003., www.zrenjaninskizavicajac.com
Društvo zavičajaca Zrenjanina je nevladina, nestranačka, dobrovoljna i neprofitna organizacija osnovana na neodređeno vreme radi ostvarivanja ciljeva u oblasti očuvanja kulture, istorije, tradicije i svih drugih vrednosti Zrenjanina i okoline.
Zrenjanin vratio nekadašnji grb Bogorodice
11. jula 2008. godine Skupština grada je prihvatila Predlog kojim je Zrenjaninu vraćen gradski grb, stilizovani prikaz Uspenja presvete Bogorodice.
.gif)
