Predavanja i radionice „Tkački zanat – tragom beskrajne šare“ u Narodnom muzeju Zrenjanin

Predavanja i radionice pod zajedničkim naslovom „Tkački zanat – tragom beskrajne šare“ održavaće se u Malom salonu Narodnog muzeja Zrenjanin u periodu od 6. do 10. novembra 2023. godine u terminu od 18 časova. Ćilim, kao osnovni elemenat dekorativnog tekstilnog inventara, na ovom kulturno-geografskom prostoru, predstavlјa deo bogate materijalne baštine koja nije ograničena međama prolaznosti. Iako su, kao sastavni deo devojačke spreme, poslednji ćilimi tkani sredinom prošlog veka, dugo su se čuvali i čuvaju se kao deo porodične tradicije i kulturnog identiteta. Cilј radionica i predavanja je da se, u kontekstu savremenih tendencija, promoviše jedan od najstarijih zanata – tkački zanat.

Program počinje u ponedeljak, 6. novembra, u 18 časova predavanjem o načinima i tehnikama tkanja koje će održati Zoran Slijepčević, inženjer tekstilne konfekcije i tkač. U utorak, 7. novembra, u 18 časova dr Ferenc Nemet govoriće o Torontalskom ćilimu i umetničkim zanatskim radionicama, dok će u sredu, 8. novembra, u 18 časova MSc Valentina Bozoki održati predavanje o tradiciji kroz odevanje i dizajn. U četvrtak i petak, 9. i 10. novembra, sa početkom u 18 časova biće organizovane radionice tkanja koje će voditi tkači Gordana Dunai i Zoran Slijepčević.

Na ovakvom razboju su se izrađivali srpski ćilimi i srpsko platno

Koordinator i autor ovog programa je mr Rajka Grubić, muzejska savetnica – etnološkinja Narodnog muzeja Zrenjanin. Realizaciju programa podržalo je Ministarstvo kulture Republike Srbije.

O tkanju:

Za pojavu i razvoj tkanja i tkačkih proizvoda u Banatu, presudnu ulogu imala su dva faktora – razvijeno stočarstvo i klimatski uslovi. Pored toga, naturalna proizvodnja, tokom XVIII i XIX veka, bila je toliko razvijena da je seosko stanovništvo sve svoje potrebe podmirivalo sopstvenom proizvodnjom. Društvena baza na selu bila je porodična zadruga u kojoj je, između ostalog, bila organizovana i proizvodnja tkanina. Žene su na horizontalnom razboju, od kudelјe, vune, lana i pamuka, tkale razne vrste platna, prostirki i prekrivača.

Ćilim je predstavlјao jedan od najreprezentativnijih i najluksuznijih delova tekstilnog pokućstva. Kao takav, činio je važan deo devojačkog miraza. Pored ukrasne, ćilim je imao važnu ulogu i u običajnom životu: on se darivao svatovima, njime su kićeni kumovski konji, tokom crkvenog venčanja prostiran je mladencima pod noge, korišćen je za opremanje odra pokojnika, darivao se crkvi i slično. Razvijajući se na periferiji uticaja orijentalnog (pirotskog ćilima), banatsko tradicionalno narodno ćilimarstvo, početkom nastanka i razvoja, u sebi je sadržavalo primarno orijentalnu ornamentiku. Vremenom, pod uticajem tkačkih centara i srednjoevropskih umetničkih stilova, banatsko ćilimarstvo dobija specifična obeležja prepoznatlјiva po širokom izboru tehnika i ornamentike.

U kojoj meri su ćilimi bili cenjeni i traženi kao proizvodi, govori i činjenica da su se u Zrenjaninu (ranije Bečkereku, centru Torontalske županije), krajem XIX i početkom XX veka, tkali čuveni Torontalski ćilimi koji su bili visoko cenjeni na evropskom tržištu. Naime, u ovom periodu je torontalska tkačka industrija bila u velikom zamahu. U Bečkereku su osnivana razna udruženja za domaću radinost i umetničke zanate, da bi 1884. godine bila osnovana i prva Tkačka škola. Prve polaznice ove škole bile su ne samo iz Bečkereka, već i iz Elemira, Aradca, Perleza, Ečke, Malog i Velikog Torka i iz Melenaca. Upravo ovako razvijena i kvalitetna tkačka proizvodnja bila je jaka osnova da se u gradu već 1894. osnuje i fabrika tepiha.