Lule od morske pene čuvaju se u Narodnom muzeju Zrenjanin

Prve evropske lule su napravljene u Engleskoj u 16. veku, po uzoru na lule nativnih zajednica iz Severne Amerike. Pravljene su od gline i bile su jednostavnog oblika, a kasnije su se menjali oblici, veličine i materijali od kojih su sačinjene. Za njihovu izradu koristilo se drvo, glina, morska pena, porcelan, metal i ostalo.

Ovom prilikom predstavljamo lule od meršama iz Etnološkog odeljenja Narodnog muzeja Zrenjanin.

Prirodni mineral sepiolit, poznat kao meršam (stiva ili morska pena), nastaje površinskim raspadanjem stena pri specijalnim uslovima. Prve lule od ovog materijala došle su sa Istoka, kada su ih nemački vojnici doneli kao ratni plen dok su učestvovali u borbama sa turskom vojskom. U Nemačkoj je započeta proizvodnja lula od morske pene 1750. godine, kasnije se proširila na Francusku, a od početka 19. veka Beč je postao glavni centar za njihovo izrađivanje. Ovaj materijal je najčešće korišćen za izradu lula zbog svojih strukturnih karakteristika – lako su se obrađivale i rezbarile. Imale su vrlo bogatu reljefnu dekoraciju s predstavama bitaka, heraldičkim simbolima, scenama iz lova. One su bile malo umetničko dalo, pa su ih s pravom nazivali kraljicama među lulama.

Lule od meršama iz fonda Etnološkog odeljenja imaju sličan oblik, možemo ih razlikovati po veličini i dekoraciji, uglavnom su većih dimenzija. Ove lule su izrađene u vremenskom periodu koji obuhvata 19. i početak 20. veka, nekoliko predmeta su iz Banata, ostali nemaju bliže odredište. Često su rađene u kombinaciji s mesingom i srebrom od kojeg su pravljeni poklopci i prstenovi gde su se stavljali kamiši. Po vrsti dekorisanja one su jednostavne ili bogato rezbarene u plitkom ili dubokom reljefu, sa ili bez metalnih delova po sebi, odnosno na glavi i vratu lule. Na nekima su utisnuti inicijali majstora, na drugima žig majstora.

Lule od meršama se mogu podeliti na masivnije, rezbarene i one sa izduženim recipijentom koje nisu izrezbarene. Svi predmeti iz kolekcije imaju visoke cilindrične glave, sa poklopcem koji takođe ima oblik cilindra, osim jedne. One su bogato ukrašene rezbarenjem u vidu pasa, lava, čoveka sa sabljom i drugo. Nekoliko lula su interesantne zbog lažnog datovanja. One su ukrašavane graviranjem a pored stajala godina koja se nije odnosila na datum izrade lule već na neki bitan istorijski datum. Recimo, jedna lula na donjem delu recipijenta ima urezanu 1830. godinu, pa bi se moglo pretpostaviti da je naručilac bio Srbin, jer je u toj godini donet Hatišerif koji uspostavlja autonomiju Kneževine Srbije u odnosu na Osmansko carstvo. Na drugoj su ugravirani pas i 1807. godina, pa se pretpostavlja da je naručilac Srbin jer je u toj godini oslobođen Beograd od Turaka.