Vitraži na Gradskoj kući čuvaju priče iz prošlosti grada

Nad glavnim spiralnim stepeništem zgrade nalaze se tri najveća i najlepša vitraža koja predstavljaju simbolično – Mudrost, Pravdu i Moć (U originalnim natpisima na mađarskom jeziku: Bölcsesség, Igazság, Hatalom). Delo su Eduarda Kracmana (Prag, 1847- Beč, 1922), najpoznatijeg vitražiste druge polovine 19. veka u Mađarskoj i sina poznatog češkog slikara Gustava Kracmana. Posebno se ističu njegovi vitraži postavljeni u crkvama u Beču, Bratislavi, Budimpešti, Klužu i Oradei.

Zrenjaninski vitraži, postavljeni na otvorima ka Gradskoj bašti, osim dekorativne funkcije imaju i umetničku vrednost. Vitraži su urađeni zahvaljujući prilozima plemstva datim za popravku zgrade nakon požara 1902. godine i u donjem desnom uglu svakog od njih prikazani su grbovi plemićkih porodica.

Na vitražu koji se nalazi kraj levog stepenišnog kraka i koji personifikuje „Mudrost“ je grb plemićke porodice Nikolić iz Rudne, mesta u rumunskom delu Banata. Baron Fedor Nikolić od Rudne (1836-1903) bio je dobrotvor “Matice srpske” i jedan od kandidata za naslednika Kneza Mihajla Obrenovića. Latinski moto na grbu – Virtutum Nexu – znači “Vrlinom povezani”.

Na središnjem vitražu, „Pravdi“, je grb nemačke plemićke porodice Turn – Taksis (Thurn und Taxis), čiji je knez Egon Turn-Taksis (1832-1892) živeo jedno vreme u Ečki. Moto na grbu, “Perpetua fide”, znači “Vernost u večnosti”.

Na vitražu nad desnim stepenišnim krakom, simbolom „Moći“, nalazi se grb porodice Karačonjija iz Beodre (danas Novo Miloševo). Ta porodica, jermenskog porekla, imala je posede u više mesta u Banatu, a Laslo Karačonji od Beodre (1805-1869) se u više navrata nalazio na čelu Torontalske županije. Moto na grbu, “Pietate, honore et perseverantia”, znači “Poštovanjem, čašću i istrajnošću”.

Vitraži preživeli ratove ali zamalo ne i nevreme

Vitraži su “preživeli“ oba svetska rata i agresiju na Jugoslaviju od strane članica NATO vojnog saveza 1999. godine, tokom koje je Zrenjanin pošteđen razaranja. Međutim, u nezapamćenom nevremenu koje je pogodilo grad 1. septembra 2003. godine, svi vitraži su pretrpeli ozbiljna oštećenja. Najviše je stradala “Pravda“, čija je figura uništena gotovo u potpunosti, a umesto nje zjapili su tužni otvori, kroz koje se jedino naziralo lišće u Gradskoj bašti. Figura “Moći” ostala je bez lica, kape i štita, dok je “Mudrost” oštećena u manjoj meri i njen lik je sačuvan u celini.

Rekonstrukcija je obavljena u somborskom Ateljeu za vitraž “Stanišić“, a nakon ponovnog postavljanja vitraža urađena je i spoljna zaštita u vidu žičane mreže. Nažalost, nije bilo moguće rekonstruisati i originalni potpis autora, koji se nalazio na vitražu “Pravda”, te je na obnovljenom vitražu to polje zamenjeno sličnim kao na drugim vitražima, ali bez ikakvog natpisa.

Ipak, trag o autoru ostao je sačuvan na vitražu na pregradnim vratima desnog krila zgrade, koja su nekada, hodnikom na spratu, odvajala stambene odaje Velikog župana od njegovog radnog kabineta. Kracmanov potpis na staklu neprocenjivo je svedočanstvo o vremenu od pre, sada već punih 114 godina, kada nijedan detalj na zgradi i njenom enterijeru nije prepuštan slučaju.

I vrata na ulazu u novo, južno krilo krilo zgrade, takođe su posedovala vitraže, sada zamenjene staklom. U vitražima su urađeni i prozori u svečanoj, baroknoj sali, prema balkonu zgrade i gradskom trgu.

Šta nam poručuju simboli

Simboli na staklu tako do danas posmatraju, razmišljaju i odmeravaju. Svi izabrani narodni predstavnici u vlasti svakodnevno, do svojih radnih mesta, prolaze pored Mudrosti, Pravde i Moći, koji ih podsećaju da u vršenju vlasti moraju biti upravo takvi – mudri, pravedni i snažni. A najtačniju i najobjektivniju ocenu o tome kakvi su zaista bili, daju prvi naredni izbori…

U narednoj priči: Pantelićev sat

Izvor: zrenjanin.rs/Miodrag Grubački