Obnovljeni spomenici žrtvama Prvog svetskog rata u Jarkovcu i Čenti

Obnova spomenika posvećenom žrtvama Prvog svetskog rata u Jarkovcu

Spomenik je posvećen „Poginuloj braći iz Jarkovca za oslobođenje i ujedinjenje Srpstva“, koji su kao dobrovoljci izgubili život ili nestali u ratnim operacijama vođenim na Dobrudži i Solunu, u periodu od 1914-1918. godine. Podignut je 1920. godine sredstvima prikupljenih dobrovoljnim prilozima meštana Jarkovca, a na inicijativu preživelih drugova dobrovoljaca.

Postavljen je u seoskom parku u centru sela, u blizini crkvene porte SPC Vaznesenja Gospodnjeg. Mesto za njegovo postavljanje je proizvoljno određeno i nije vezano za neki dodađaj ili bitku.

Spomenik je izrađen od belog mermera koji je prožet sivim lasama. Jednostavno je oblikovan, u formi vertikale koja se završava izduženim krstom. Sastoji se od pravougaonog postolja na kom je postavljen bazis, zatim tela spomenika oblika izduženog kvadra koji se završava profilisanim vencem na koga je postavljena manja baza za krst. Na taj način, autor ovog spomenika – kamenorezac Teodosije Tuner (1875-1972) iz velikog Bečkereka, je uspeo da, primenom kamena različitih oblika i veličina, njihovim međusobnim odnosima u prostoru, ostvari jednu dinamičnu i skladnu malu celinu sa karakterističnim neupadljivim detaljima. Spomenik ima postament koji je zidan opekom velikog formata i ima oblik zarubljene piramide.

Čeona strana spomenika je ispunjena pažljivo odabranim dekorativnim plastičnim elementima, simbolima, plitko urezanim aplikacijama i skromnim tekstom uklesanim u profilisanoj niši na središnjem delu spomenika. U tekstu se izražava ushićenje zbog sticanja nacionalne slobode i ujedinjenje Srba, ali i zahvalnost poginuloj braći.

Na osnovu izgleda spomenika, bez vršenja prethodnih ispitivanja, došlo se do zaključka da se spomenik nalazi u prilično lošem stanju, te da je  potrebno na njemu izvesti konzervtorsko-restauratorske radove. Statička stabilnost je takođe dovedena u pitanje.

Nakon izrade projektno-tehničke dokumentacije, izvršeni su  konzervatorsko-restauratorski radovi, zasnovani na savremenim principima tehničke zaštite.

Demontiran je spomenik i postament od opeke. Svi delovi spomenika i opeka su očišćeni od ostataka maltera. Za uklanjanje biofilma korišteno je biorazgradivo sredstvo na bazi bezankolijum hlorida, a zatim je izvršeno temeljno ispiranje vodom. Restauracija manjih i većih kraterastih oštećenja, prsline i okrznuća restaurirani su veštačkim kamenom, koji je po boji približan originalnom. Sve površine su potom ispolirane i konsolidovane sredstvom na bazi silana.

Tekst, simboli i aplikacije su najpre produbljeni, a zatim popunjeni paladijumom – plemenitim metalom srebrnasto-sive boje.

Prilikom ponovne montaže spomenika, veza među segmentima je dodatno ojačana ankerima, te je spomenik sada u statičkom smislu daleko stabilniji nego pre radova na obnovi. Na kraju je na spomeniku urađena preventivna aseptička, hidrofobna i antigrafitna zaštita.

Obnova spomenika posvećenom žrtvama Prvog svetskog rata u Čenti

Spomenik je posvećen dobrovoljcima iz Čente koji su stradali u ratnim operacijama na Ruskom, Solunskom i Srpskim frontovima. Prvobitno je bio postavljen u centru sela ispred današnje zgrade Doma omladine. Svečano je otkriven 20. Juna 1921. godine. Na toj lokaciji se nalazio sve do 1941. godine, kada je, usled straha od odmazde okupatora, izmešten na mesno groblje, ali bez postamenta, koji još uvek stoji na prvobitnom mestu. Konačna lokacija određena je osamdesetih godina prošlog veka, kada je prebačen u spomen park koji se nalazi sa leve strane puta Zrenjanin-Beograd, pre ulaza u Čentu.

Spomenik je izrađen od belog mermera, manjih je dimenzija i svedenog oblika, a formom podseća na nadgrobni spomenik. Postavljen je na manjem mermernom postamentu koji je ankerovan na armirano-betonsku ploču. Na prednjoj strani je uklesan grb kraljevine Srbije i tekst zahvalnosti sa imenima sedamnaestoro preživelih čenćanskih dobrovoljaca, ali ne svih, već, pretpostavlja se, samo onih koji su dali najveće priloge za njegovo podizanje. Zadnja i bočne strane spomenika su ravne, bez aplikacija i teksta.

Na osnovu vidljivih oštećenja kamena, bez prethodnih detaljnih ispitivanja, zaključilo se da je spomenik u lošem stanju. Nakon izrade projektno-tehničke dokumentacije, izvršeni su konzervatorsko-restauratorski radovi. Za uklanjanje biofilma korišteno je biorazgradivo sredstvo na bazi bezankolijum hlorida, a zatim je izvršeno temeljno ispiranje vodom. Restauracija manjih i većih kraterastih oštećenja, prsline i okrznuća restaurirani su veštačkim kamenom, koji je po boji približan originalnom. Zatim su sve površine ispolirane i konsolidovane sredstvom na bazi silana. Tekst i aplikacije su najpre produbljeni, a zatim popunjeni crnom bojim. Na kraju je na spomeniku urađena preventivna aseptička, hidrofobna i antigrafitna zaštita.

Obnovom spomenika posvećenog žrtvama Prvog svetskog rata u Čenti, zatvoren je ciklus obnove spomenika iz ovog perioda srpske istorije, predviđen za 2016. godinu.

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin, Branislav Milić, etnolog