Gradsko jezgro: Rimokatolička crkva svetog Ivana Nepomuka

Spomenik kulture

Investitor: Rimokatolička crkva
Vreme gradnje: 1868. godina
Projektant: ing. Đorđević (pretpostavka)
Stil: romantizam (neoromanika)
Stanje: dobro
Vlasništvo: privatno

Iz vatikanskih izvora saznajemo da se još u 15. veku u Bečkereku nalazila verska zajednica sa crkvom i sveštenikom. Međutim, ovi krajevi su pali pod tursku vlast sredinom 15. veka, a crkva je pretvorena u džamiju. Obnovljeni život hrišćana nastavlja se 1716. godine, po oslobođenju Temišvarske tvrđave, kada Turci konačno napuštaju Vojvodinu.

Katolička crkva i Torontalska županija

U 18. veku Austrijska carevina naseljava stanovništvo katoličke vere, uglavnom Nemce i Mađare, čime se povećava potreba za izgradnjom crkve. Pod patronatom temišvarske biskupije i po nalogu carice Marije Terezije, podiže se između 1758-1763. godine crkva u stilu baroka od tvrdog materijala – opeke. Služila je vernicima ravno 100 godina, nakon čega, pod teretom zvona dolazi do pucanja temelja, što izaziva opasnost od rušenja zvonika. Crkva je ubrzo posle toga razgrađena.

Naredne godine, 1864., otpočela je izgradnja novog hrama velikih razmera. Plan crkve projektovao je građevinski inžinjer Stevan Đorđević. Sagrađena je u duhu romantizma u stilu neoromanike, karakteristično za period druge polovine 19. veka, kada se katolička crkva arhitekturom svojih novih hramova okreće tradiciji i korenima srednjevekovne duhovnosti kroz formu romanike i gotike. Crkva je brzo završena naporima vernika i donacijama bogatih građana.

Rimokatolička crkva – katedrala

Novopodignuti hram čiji je zaštitnik sveti Jovan Nepomuk (zaštitnik grada), opremljen je odmah po završetku građevinskih radova 1868. godine. U istom maniru 1864 godine, podignuta je i ečanska crkva Sv. Jovana Krstitelja, plemićke porodice Lazar.

Zgrada je krstobrazne osnove, sa polukružnom apsidom na severnoj strani i visokim tornjem iznad glavnog portala južnog ulaza. Crkva je znatno pomerena od regulacione linije ulice, prema sredini trga, čime je odstupljeno od simetrije, najverovatnije zbog denivelacije, odnosno izraženog pada terena ka ulici Cara Dušana. Fasade hrama su smirene, svedene dekoracije, ali su zato prostorni kubusi veoma razigrani. U prostornoj kompoziciji ističe se snažno ukrštanje podužnog i poprečnog broda. Prostor između brodova popunjavaju prizemne sakristije tako da u unutrašnjost formira trobrodnu građevinu. Krovne ravni su zatvorene trouglastim zabatima a ispod potkrovnog venca nalazi se dekorativni niz polukružnih arkadica. Na bočnim fasadama nalaze se trifore.

Zapadna fasada

Iznad središnjeg oltara nalazi se slika velikih dimenzija sa predstavom sv. Ivana Nepomuka – patrona hrama, rad slikara Bartalan Sekelja. Iznad dva pomoćna oltara, nalaze se dve slike: Majka Božija sa sinom, takođe rad Sekelja, i Sv. Apostol Jakob, rad Avgusta Mantlera.

Svodovi su bogato oslikani scenama iz novog zaveta – Sveta Trojica, Hrist u Getsimaniji, Hrist blagosilja decu, Hrist podučava narod, Vaznesenje Bogorodice, David sa harfom okružen anđelima.

Unutrašnje zidove oslikao je freskama velikih dimenzija meštanin Josef Gojgner 1885. i one čine jedinstven sklop zbivanja čija je tematika uzeta iz starog i novog zaveta. (Gojgner je još radio u crkvama u Beodri i u Ečki). Iznad pomoćnog ulaza, sa desne strane nalazi se Gojgnerova replika Davinčijeve Tajne Večere a sa leve, Isus pred Pilatom Mihalj Munkača. Okvirna ornamentika urađena je u stilu klasicizma u pastelnim bojama. Takođe, doživljaj upotpunjuju i vredni vitraži na prostranim prozorima crkve. Jedan od vitraža stardao je u nevremenu 2003. godine, ali je posle restauratorskih radova zamenjen novim.

Orgulje crkve izgrađene su 1907. godine u radionici Wegenstein Lipota u Temišvaru, a glavni oltar obnovljen je 1910. godine u mermeru, radionice Tuner iz Bečkereka. Sveta stolica joj je tada podarila naziv Altare Privilegiatum.

Enterijer crkve

Restauracija slika na unutrašnjim zidovima crkve obavljena je 1984. godine na inicijativu Tica Jenea. Uređenje spoljašnje fasade obavljeno je 1990., a dotrajali pod obnovljen je mermernim pločama 2001. godine. Od 5 zvona najveće je iz doba gradnje crkve, 4 manja su odneta u prvi svetski rat a nova izlivena 1938. godine u Zagrebu. Jedna od njih napuklo je 2001. pa je pretopljeno i ponovo izliveno 2002. godine

Velikobečkerečka župna crkva, posle Prvog svetskog rata, postaje glavni hram (protokatedrala) 1923. godine kada je utemeljena banatska apostolska administracija. Jovan Pavle II svojom bulom iz 1996. godine, dotadašnju apostolsku administraciju podiže na rang biskupije, a glavna crkva ovog regiona postaje Katedrala.

Vitraž – Sveta porodica

Slika na svodu crkve

Katedrala, zajedno sa još dva onbekta, čini jednu celinu. Tu su zgrada rimokatoličkog župnog ureda, podignuta u drugoj polovini XIX veka u neorenesansnom stilu, i zgrada rimokatoličkog biskupskog ordinarijata podignuta 1912 godine, Arhitekte Ištvana Barta, koja predstavlja jednu od najznačajnijih i najvrednijih secesijskih ostvarenja u Zrenjaninu.

Izvor i fotografije : Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin