Priče o Gradskoj kući – Graditelji i umetnici

Govoreći o zaslužnim ličnostima za izgled Gradske kuće, neminovno se mora pomenuti pet imena. Prvi je Josip Fišer, graditelj zgrade u periodu 1816-1820. godine, čije delo nadograđuju i rekonstruišu u sadašnjem obliku Đula Partoš i Lehner Eden, od 1885. do 1887. godine.

Osim te trojice graditelja, snažan pečat opremanju enterijera zgrade daju umetnici Jozef Gojgner, koji izvodi dekoraciju Barokne sale i Eduard Kracman, svojim jedinstvenim vitražima u holu zgrade i na bočnim vratima.

Fišer Jožef (Fischer József, ?)

Godine 1800. preminuo je tadašnji županijski inženjer Janoš Spacek, te je na njegovo mesto postavljen Jožef Fišer. Prema izveštaju županijskog zapisničara, 1811. godine drveni mostovi na Begeju zamenjeni su kamenim, a u to vreme „vodeni“ županijski inženjer bio je upravo Fišer. Godine 1813, 25. februara, raspravljalo se o izgradnji nove županijske zgrade po Fišerovim planovima. Tek se godinama nakon ovog pristupilo izgradnji, verovatno zbog materijalnih prilika.

Jožef Fišer je inženjersku diplomu stekao 1794. godine, na Institutum Geometricum-u u Budimpešti (Mađarska), a 26. januara 1801. stupio je u službu pri Torontalskoj županiji. O tome gde je rođen, odakle je došao, gde je i kada preminuo, nisu dostupni podaci.

Lehner Eden (Lechner Ödön, Budimpešta, 1845 – 1914)

Berlinski i francuski student, svoju saradnju s koprojektantom rekonstruisane i dograđene županijske zgrade Partoš Đulom počinje 1869. godine u Budimpešti, otvaranjem zajedničke kancelarije. Učestvuju potom u izgradnji više najamnih kuća u Berlinu, u klasicizmu i eklektici. Presudno je bilo Lehnerovo poznanstvo sa Žolnai Vilmošem, osnivačem čuvene fabrike keramike u Pečuju. U svojoj „Žolnai keramici“ proizvodio je sve potrebne keramičke detalje za ukrašavanje zgrada, prema tačnim nacrtima i zahtevima arhitekata.

Lehner je tvorac mađarske varijante secesije, čiji je i teoretičar i praktičar. Godine 1900. sa svojim je istomišljenicima razradio program o upotrebi „narodne“ arhitekture, i te je ideje realizovao na nekoliko monumentalnih objekata, od kojih su najvažniji Muzej za primenjenu umetnost (1895-97) i Palata poštanske štedionice (1899-1902) u Budimpešti. Ovi objekti postali su uzor za sve graditelje naklonjene novim formama. Širom monarhije nicale su neobične, kitnjaste građevine inspirisane narodnim neimarstvom…

Partoš (Puncman) Đula (Pártos (Puntzmann) Gyula, Apatin, 1845 – Budimpešta, 1916)

Nakon završene Građevinske akademije u Berlinu 1866. godine, otvara zajedničku kancelariju s Lehnerom, koja s manjim prekidima radi do 1896. godine. Početkom 20. veka uglavnom projektuje školske zgrade, u kojima se prepoznaje Lehnerov stil, a delimično i stil istoricizma. Prvi samostalni radovi su mu projekti Reformatorske crkve u Kečkemetu i zgrada Županije i pozorišta u Somboru. Na međunarodnoj izložbi u Parizu 1878. godine stekao je zvanje „Officier d´ Académie“. Projektovao je s Lehnerom Gradsku kuću u Segedinu, a među najvrednija njegova samostalna dela spadaju i zgrada Trgovačke i zanatske komore u Budimpešti, Rimokatolička crkva u Kun-Feleđhazu, konjičke kasarne u Kečkemetu i Sombathelju i ženska devojačka škola s internatom u Kaši.
Za Veliki Bečkerek / Zrenjanin vezuje ga i činjenica da je bio đak ovdašnje Gimnazije.

Gojgner Jozef (Kicbil, 1837- Veliki Bečkerek, 1889)

Slikar, fotograf i dekorater, rođen je u Kicbilu, u austrijskoj provinciji Tirol. Godine 1863. dolazi na poziv Žigmunda Lazara, veleposednika čitavog imanja Ečka, danas prigradskog zrenjaninskog naselja, radi oslikavanja enterijera Katoličke crkve, podignute u ovom mestu godinu dana ranije. Od 1866. godine živi u Bečkereku, zasniva porodicu i počinje da radi kao tipičan „gradski slikar“ – izvodi dekoraciju Rimokatoličke katedrale, motivima iz Starog i Novog zaveta, Gimnazijske (Pijarističke) crkve, kao i Rumunske pravoslavne crkve, takođe u Ečki. Među najzapaženija njegova ostvarenja svakako spada enterijer Barokne sale Županijske zgrade u Bečkereku – Gradske kuće u Zrenjaninu.

O Eduardu Kracmanu već je bilo reči u priči posvećenoj vitražima, a nije na odmet ponoviti da je rođen u Pragu, 1847. godine, umro u Beču, 1922. godine i važi za najpoznatijeg vitražistu druge polovine 19. veka u Mađarskoj. Posebno se ističu njegovi vitraži postavljeni u crkvama u Beču, Bratislavi, Budimpešti, Klužu i Oradei.

Izvor: Zrenjanin.rs/Miodrag Grubački