Sve je počelo patentom carice Marije Terezije iz 1751., kojim je dopušteno da se Srbi iz razvojčene potisko-pomoriške granice, koji se nisu odselili za Rusiji, a nisu hteli ni pod vlast feudalnih ugarskih županija, nasele južno od Moriša i istočno od Tise i tu obrazuju neku vrstu autonomne, samo carskim vojnim vlastima podložne, banatske milicije.
Osim nekoliko stotina militarskih porodica koje su se iz graničarskih mesta Pečka, Pavliša, Nadlaka, Bogaroša, Šajtina, Semlaka, Orovilja i Čenada, naselile na mestu čije je ime slavni grof Mersi još 1723. zabeležio kao „Melenci“ ( neki misle po turskoj reči mehlem – lek ), obrazovalo je iste godine naselje koje će krenuti u brzo širenje…
Za četvrt veka do ustanovljavanja carskog dišrikta (Velikokikindskog) 1776., u koji će ući zajedno sa Kikindom, Mokrinom, Jezepovom (Novim Kneževcom), Karlovim (Miloševim), Tarašem, Vranjevom, Kumanom, Krsturom i Bašaidom – Melenci imaju blizu 1800 stanovnika, da bi se za narednih pola veka njihov broj gotovo popeo na preko 5000. Taj porast će biti umereniji, ali uprkos povremenim iseljavanjima i masovnim epidemijama postaće stalan: u selu će 1863. živeti preko 6.500, 1910. više od 8.600, a 1921. čak blizu 9.500 stanovnika. Sa Mokrinom, Melenci će i pred drugi svetski rat biti jedno od najvećih sela tadašnje Jugoslavije.
Od samog početka, pa do ovih trenutaka u Melencima su živeli gotovo sami Srbi, slično kao što je i za ceo Dištrikt zabeležio Aleksandar Stojačković još 1868. – da u njemu živi „Gotovo samo ovejani Srbin“. Godine 1825. u selu je od 5.015 pravoslavnih bilo 4981, a rimokatolika 34. Taj odnos Srba i „ostalih“ nije bitno menjan ni narednih decenija. Tako su 1862. od 92 zanatlije 73 bili Srbi, a 19 „drugih“, uz napomenu da su Srbi bili skloniji ratarstvu i stočarstvu nego zanatima.
Brz porast stanovništva Melenaca doveo je i do njihovog širenja, pa se selo već do kraja 18. veka sastoji od četiri „kvarta“, koji i danas postoje: Srpkanja, Pavliša, Vlaškanja i Čontika.
Ogromna većina njihovih žitelja su ratari i stočari, jer selo ima dosta zemlje (između 27 i 29 hiljada katastarskih jutara), na kojoj dominiraju oranice ali ima i vinograda, bašti, čak i nešto šume. U stalnom porastu je bio i broj zanatlija. Umesto onih 92 iz 1825. godine, 190.6 bilo je 321 šnajdera, ćučlija, kolara, kovača i drugih.
Tu je i domaća radinost koje je u krznarstvu i ćilimarstvu dovedena do savršenstva. Suvače i slikovite vetrenjače, pre prvog parnog mlina 1906. predstavljaju važne kapacitete Melenaca, kao i dve ciglane. Uz sve to početkom XX veka u Veliki Bečkerek svakog dana putuje 800-1000 Melenčana. To je rezultat puštanja u saobraćaj pruge Bečkerek-Kikinda 1883. za čiju izgradnju su Melenčani priložili 40 000 forinti, više od Kikinđana ili stanovnika bilo kojeg drugog mesta na ovoj pruzi, osim same države i Torontalske županije.
Vetrenjača – jedan od važnih kapaciteta Melenaca
U razdobljima najvećeg materijalnog napredovanja, Melenci nikad nisu živeli spokojno i bez sukoba socijalnih i političkih. Još 1825. carski komesar Hala je izveštavao više vlasti da su Melenci „najneposlušnije“ naselje u Dištriktu. Iz ovog sela celim okrugom je sledeće godine krenula agitacija „karvonara“ i „faktora“ (stranak). Ako se zna da je 20-tih godina XIX veka karonarski pokret bio ozbiljna revolucionarna pojava evropske istorije – evo teme za valjanu naučnu studiju.
U Melencima je već 1758. otvorena prva škola sa 20. učenika, a 16. godina kasnije bilo je 458 njih( 87 devojčica), od kojih je pisanju, čitanju i računanju naučeno 239. Nije li prekrasan podatak da su u vreme velike gladi 1863. prilog Srpskom narodnom pozorištu i matici srpskoj dali i Melenčani Vasilije Čokrljan, Nikola Bibić, Aleksa Vasilijević, Aca Protić, Petar Kiurski, Steva Bogaroški, Živan Radak pa čak i gajdaš Pera Zuban. Samo između 1875. i 1912., Melenci su videli 158 predstava Srpskog narodnog pozorišta.
Bilo je i drugih plemenitih akcija, recimo delatnosti ženske zadruge za pomoć siromašnoj deci i samohranim majkama.
Godine 1790. podignuta je i nova crkva u Melencima koju su oslikali Nikola Aleksić i Arsa Todorović. Godine 1869. dobrotvorni Josif i Ana Kljajić podigli su najveću znamenitost Melenaca banju Rusandu.
Banja Rusanda
Odlomak preuzet iz knjige „Banat je kao priča“, Zrenjanin 2011.
- Autor : Ivan Bošnjak
- Glavni urednik : Zoran Slavić
- Izdavači : Istorijski arhiv Zrenjanin, NIP Zrenjanin
- Produkcija : Etno festival Bagljaš
- Fotografija : Nagy.F(Panoramio), Boris Stefanović (geoview.info), Dejan P. (Panoramio)
Kratka istorija Melenaca
Melenci su naselje u zapadnom delu srednjeg banata, koje se nalazi na teritoriji opštine Grada Zrenjanina. Prosečna nadmorska visina na kojoj se ovo naselje nalazi iznosi 82 metra.
Nastanak melenaca vezuje se za 1751. godinu kada je došlo do ukidanja Potisko-pomorške vojne krajine od strane habzurške carice Marije Terezije, nakon čega je usledilo prvo naseljavanje melenačkog stanovništva u leto 1751. godine.
Mesto je kao mesto imalo različita imena, te su stanovnici imali priliku da žive u naselju pod imenima Melence, Melencze, Mellence dok je naziv ˝Melenci˝ došao tek 1922. godine nedugo nakon ulaska naselja u sastav Kraljevine Jugoslavije.
Zanimljivosti o kulturi Melenaca
Nije tajna da su Melenčani već na samom početku posvetili veliku pažnju tradicionalnoj kulturi sevrnih i zapadnjačkih krajeva Evrope, što se lako moglo videti po arhitekturi, izradi platna, krznenoj odeći, devojačkim haljinama i ćilimima, o kojima se čulo širom evrope u 19. i 20. veku.
.gif)
.gif)
