Najava izložbe posvećene Hermanu Helfgotu – poslednjem zrenjaninskom rabinu

Povodom obeležavanja 82. godine od deportacije Jevreja iz Zrenjanina i Banata u petak, 18. avgusta 2023. godine, sa početkom u 11.30 časova u Malom salonu Narodnog muzeja Zrenjanin biće otvorena izložba posvećena Hermanu Helfgotu – poslednjem zrenjaninskom rabinu. Organizator izložbe je Jevrejska opština Zrenjanin.

Herman Helgot, poslednji predratni rabin u Petrovgradu (današnji Zrenjanin), rođen je 1913. godine u Beodri (nekadašnje selo koje se danas nalazi u sastavu Novog Miloševa), u kući koja je bila u sklopu sinagoge. Od rodne Beodre, preko Sarajeva, Beča, Budimpešte, Velikog Bečkereka (Petrovgrada), Štipa, Nirmberga, Bergen Belsena, Kelna i Saviona prikazan je Hermanov izuzetno bogat i zanimlјiv život kroz izložbu fotografija i ličnih predmeta. Izložbu su priredili: Dragan Rauški, Saša Stokić, Iskra Popov i Senka Vlahović.

Nadležni kustos je Biljana Dimkić Krčmar, kustoskinja-istoričarka umetnosti Narodnog muzeja Zrenjanin, a izložba će u Malom salonu trajati do 13. septembra 2023. godine.

Biografija:

Herman Helfgot rođen je u Beodri septembra 1913. godine. Osnovnu školu je završio u Beodri, a gimnaziju u Velikoj Kikindi. Nakon završene male mature u kikindskoj gimnaziji Herman je školovanje nastavio u gimnaziji u Velikom Bečkereku (nekadašnji Petrovgrad i današnji Zrenjanin). Nakon položene velike mature u Velikom Bečkereku Herman odlazi u Beograd da se raspita za izučavanje jevrejske teologije. Teološka škola – seminar se nalazila u Sarajevu, tako da se Herman uputio za Bosnu. Tu su ga dočekali čuveni teolozi – glavni rabin Urbah i sefardski rabin Levi. Tri godine provedene u Sarajevu (1932–1934) dali su osnovno teološko obrazovanje vrednom učeniku. Želјan da nastavi školovanje, a na osnovu preporuke svojih učitelјa, kao odličan student, Herman dobija skromnu stipendiju od SJVOJ (Savez jevrejskih veroispovednih opština Jugoslavije) i nastavlјa školovanje na Visokom rabinskom seminaru u glavnom gradu Austrije. Pored teoloških studija, Herman je u Beču studirao i filozofiju. Nakon ,,Anšlusa” 1938. godine, pripajanja Austrije Nemačkoj i dolaska Hitlera na vlast, Herman je primoran da studije nastavi u Budimpešti. Tu završava doktorat iz filozofije i stiče zvanje rabina.

Dolaskom u Jugoslaviju, u leto 1940. godine biva postavlјen za rabina Jevrejske opštine u Petrovgradu. Par meseci nakon dolaska u Petrovgrad, Herman Helfgot je pozvan da odsluži vojni rok od 6 meseci, kao rabin. Mesto služenja je bilo Skoplјe. Nakon nekog vremena je prebačen u Štip, gde ga je zatekao početak rata u Kraljevini Jugoislaviji. Herman Helfot biva zaroblјen kao oficir u činu kapetana. Preko Makedonije, Rumunije, Bugarske i Mađarske zaroblјenici stižu u Nemačku. Logor u kome su bili zatočeni zvao se Langvaser, gde je Herman Helfgot bio sve do 1945. godine. Kako se rat približavao kraju, tako su uslovu u logoru bili sve gori. Situacija je prvih meseci 1945. godine postajala sve neizvesnija. Jedne noći grupa od pet oficira, među kojima je bio i Herman, rešila je da pobegne. Posle izvesnog vremena, došli su do logora britanske vojske, koja ih je primila kao oficire. Herman počinje da sa britanskim vojnicima i zaroblјenim Nemcima organizuje spasavanje preživelih u logoru Bergen Belsen, u kome je zatečeno oko 60.000 Jevreja. Nakon rata, preko Crvenog krsta Herman saznaje da mu je cela uža i šira porodica stradala u holokaustu. Tada odlučuje da se posvetiti svojim preživelim sunarodnicima, a Englezi ga imenuju za vrhovnog rabina britanske okupacione zone. Na toj dužnosti ostaje od 1945. do 1948. godine. Nakon toga se preselјava u Izrael, gde je mobilisan u činu majora. U vojsci ostaje do 1953. godine. Zatim se priklјučuje komisiji koja je vodila pregovore o reparaciji sa Nemačkom. Služio je i kao rabin u obnovlјenoj Jevrejskoj opštini u Kelnu. Tokom 1956. godine vođeni su pregovori sa jevrejskom zajednicom Jugoslavije da se Herman vrati u Jugoslaviju. Obe strane su bile zainteresovane, ali su jugoslovenske vlasti 1958. godine odbile da izdaju dozvolu za njegovo angažovanje. Tada ponovo odlazi u Izrael gde je obavlјao dužnost rabina u Savionu. Na poziv Jevrejske opštine u u Donjoj Saksoniji odlazi u Nemačku gde je radio kao rabin do 1970. godine. U tom periodu nastaju njegova najznačajnija dela: Jevreji u Kelnu (1960), Jevrejski kalendar (1960), Ravnopravni ili trplјeni (1960), Istorija Jevreja Osnabrika (1969), Praznici i običaji Jevrejstva (1967). Kasnije je nastalo njegovo opširno delo Jevreji u Donjoj Saksoniji (1979). Kada se konačno vratio u Izrael (1970) bavio se podučavanjem, izučavanjem religije i kulture i istraživanjem Holokausta. U Izraelu je, pored književno-istorijskih radova, objavio i filozofsko delo U tragu za novim filozofskim putevima. Bio je i društveno aktivan: dugogodišnji predsednik Jugoslovenske sekcije Udruženja veterana Drugog svetskog rata, predsednik društva „Ahavat Reim” i potpredsednik Hitahduta. Dobio je najviše nemačko odlikovanje za životno delo (1998). Sahranjen je u Savionu. Nјegova bogata ostavština čuva se u Arhivi Jad Vašema.