Vasa Pomorišac – borba velikog umetnika u Prvom svetskom ratu

Tokom Velikog rata vojvođanski Srbi su se nalazili u veoma teškoj situaciji. Kao građani Austrougarske bili su regrutovani u vojsku i upućivani u rat na strani protiv Srbije. Među njima našli su se i umetnici poput Miloša Crnjanskog i slikara Vase Pomorišca. Kao i mnogi umetnici, Pomorišac je Prvi svetski rat proživeo kao svedok, ratnik, slikar i hroničar.

Za svoje zasluge u ratu kao borac i dobrovoljac odlikovan je Ruskom medaljom za hrabrost IV reda, Rumunskom jubilarnom medaljom Karla I i Zlatnom medaljom za hrabrost Miloš Obilić.

-Kratak boravak Vase Pomorišca u Minhenu prekinula je vest o nastupajućem svetskom ratu i on je morao tokom juna 1914. godine da se prijavi vlastima u Modošu (danas Jaša Tomić) kao vojni obveznik. Ubrzo po dolasku u rodno mesto bio je mobilisan i upućen na front. Kao i mnogi Srbi sa teritorije tadašnje Austrougarske, ne želeći da se bori na strani te vojske, prvom prilikom predao se Rusima. U teškim uslovima ratnog stanja, zahvaljujući studentskoj knjižici minhenske Akademije, bio je tretiran kao „student slikarstva“, a ova privilegija mu je omogućila slobodno kretanje. Pomorišac je time dobio priliku da svoj ratni dnevnik ispuni skicama i zabeleškama iz rata, navodi Ivana Arađan, istoričarka umetnosti za naš portal.

Tokom proleća 1916. godine, u sastavu Druge brigade Prve dobrovoljačke jugoslovenske divizije upućen je na front u Dobrudži. U jesen iste godine bio je teško ranjen, pa je sa fronta poslat u moskovsku bolnicu. Nakon napuštanja bolnice, proveo je još neko vreme u Moskvi gde je posećivao muzeje i galerije, što je doprinelo Pomoriščevoj neformalnoj slikarskoj edukaciji.

-Iz Moskve je prebačen u Odesu, gde je sa vojnicima Jugoslovenske divizije početkom 1918. godine upućen na Solunski front. Na putu od Rusije do Grčke, koji je trajao duže od dva meseca, kao svedok i hroničar popunjavao je stranice svog ratnog dnevnika rečima i slikom. U dnevniku se nalazi veći broj skica i crteža rađenih brzim potezima na licu mesta. Po dolasku u Solun, bio je dodeljen Vrhovnom štabu fotografskog odeljenja kao ratni slikar. Na tom zadatku je ostao do marta 1919. godine, kada je razrešen službe zbog nastavka studija, dodaje naša sagovornica.

Njegov umetnički rad je tokom rata bio stihijski i spontan, kako su ratne okolnosti i dozvoljavale. Ističu se radovi iz 1918. godine, zaključuje Ivana Arađan, istoričarka umetnosti.