Vekovni zajednički život raznih nacionalnosti u istim geografskim, ekonomskim i društveno-političkim prilikama doveo je do uzajamnog prožimanja kultura, do zajedničkog stvaralaštva, posebno u oblasti materijalne kulture. Taj momenat je najizraženiji u domenu kulture stanovanja i poljiprivrede.
Banatom se naziva jugoistočni ugao panonskog basena, područje koje se pruža između ogranka Karpata na istoku i reka Moriš na severu, Tise na zapadu i Dunava na jugu. On predstavlja deo plodne i prostrane ravnice, koja je zbog poboljnih pedoloških, hidrografskih i klimatskih prilika, kao i zbog izuzetnog klimatskog položaja, oduvek bila privlačna za naseljavanje mnogog, i različitog, naroda.
Od praistorije pa do danas, Banat je predstavljao useljeničko područje na kojem su se smenjivali Sarmati, Dačani, Germani, Goti… da bi u 6. veku naše ere te prostore naselili Sloveni. Zajedno sa Mađarima naseljenim u 10. veku, Sloveni ostaju na tom području kao stalan istorijski činilac.
Etničko šarenilo
Dolazak Turaka u 14. veku uslovio je priliv srpskog stanovništva iz krajeva južno od Save i Dunava. Seobe Srba odvijale su se tokom celokupnog trajanja turske vlasti, tako da su oni vremenom postojali najbrojniji etnički element. Međutim, česti ratovi sa Turskom, kao i velike epidemije, ostavili su to područje gotovo bez stanovništva. Habzburška monarhija, koja je Banat dobila u svoje okrilje, započela je kolonizacionu politiku kako bi ostvarila određene nacionalno-političke, fiskalne, strateške i privredne ciljeve i tokom 17. i 18. veka na područje Banata naseljava Nemce, Mađare, Rumune, Slovake, Čehe, Rusine… Već tada je stvoreno veliko etničko šarenilo i obrazovana etnička slika koja se zadržala do današnjih dana.
.jpg)
Vekovni zajednički život u istim geografskim, ekonomskim i društveno-političkim prilikama doveo je do uzajamnog prižimanja kulture, do zajedničkog stvaralaštva, posebno u oblasti materijalne kulture. Taj momenat je najizraženiji u domenu kulture stanovanja i poljoprivrede, tim pre što je i sama država raznim propisima diktirala način izgradnje sela i kuća u selu, kao i način obrade zemlje.
Banatsko selo
Banatsko selo ima oblik pravougaonika ili kvadrata s povećim trgom u sredini, sa ušorenim ulicama i bunarima za svaku ulicu. Stambeni i ekonomski objekti građeni su od dostupnog materijala: zemlje i naboja; pokriveni trskom, šindrom ili opekom. Celokupna stambena arhitektura kod svih naroda i narodnosti zasniva se na trodelnoj kući čiji je front bio okrenut prema ulici.
Pored osnovnog enterijera, koji su činili zidna peć, bojeni nameštaj, drveno, zemljano i metalno posuđe, u banatskoj kući su bili prisutni i molovani sanduci-škrinje, ćilimi, ukrasi, peškiri… Osnovni deo srpskog i rumunskog enterijera bila je i ikona na staklu koja se nalazila u prednjoj gostinskoj sobi. I dok je postojala određena uniformnost u samom obliku nameštaja i posuđa, zadržale su se razlike u oblasti ornamentisanja, tkanja i veza.
Zajednički život uslovio je i niz sličnosti ne samo u poslovima vezanim za poljoprivredu, tj. za način obrade zemlje, već i u alatkama koje su se tom prilikom koristile. Zemlja se obrađivala drvenim plugovima, branama od pruća, sejalo se rukom, žnjelo se kosom i srpom, vršilo konjima na gumnu. U drvena kratka ili dugačka kola uprezani su konji ili volovi.
Narodna nošnja
Nošnja je više no ijedna druga osobenost narodne kulture, zadržala i određena etnička obeležja. Narodne nošnje u Banatu su imale karakteristike panonske, srednjoevropske i balkanske kulture.
Osnovni haljeci letnje nošnje izrađivali su se od pamučnog ili kudeljnog platna, a zimske od sukna, občije kože ili vunenih tkanja. Način izrade, ukrašavanja, i vrste materijala od kojeg su izrađene, isticali su , ne samo etničku pripadnost, već i starosnu u okviru iste etničke grupe. Tako su se po nošnji, na primer, razlikovale devojke od udatih žena, sredovečne žene i starice. Kvalitet materijala od kojih je izrađena i način ukrašavanja, ukazivali su na materijalno stanje i osobe koja je nosila nošnju, i čitave njene porodice.
Sačuvano za budućnost
Sačuvane etničke karakteristike i osobenosti naroda i narodnosti, čak i u naseljima u kojima je zastupljen etnički i kulturni pluralizam, najuočljivije su u domenu duhovne kulture. Tako su narodna verovanje i običaji vezani za životni ili godišnji ciklus, kao i oni vezani za razne poslove, zadržali u najvećoj meri svoju nacionalnu, ostvarenu autentičnost i zasebnost.
Želeli smo, eto, u najkraćem da prikažemo negdašnju narodnu arhitekturu, kulturu stanovanja, način obrade zemlje, običaje i nošenje naroda koji predstavljaju značajan etnički činilac Banata. Dakle, da predstavimo banatsko narodno stvaralaštvo Srba, Rumuna, Mađara, Slovaka, Rusina, Bugara, Nemaca… Da ukažemo na sve sličnosti, ali i razlike koje postoje u raskošnoj višenacionalnoj kulturi Banata; da jedno zaustavljeno vreme i starovremenski način života otrgnemo iz zaborava i sačuvamo za budućnost.
napisala: mr Rajka Grubić (magistar etnološko-antropoloških nauka)
Izvor: časopis „Zavičajac”, broj 23-24, septembar/decembar 2005.
(www.zrenjaninskizavicajac.com)
Društvo zavičajaca Zrenjanina je nevladina, nestranačka, dobrovoljna i neprofitna organizacija osnovana na neodređeno vreme radi ostvarivanja ciljeva u oblasti očuvanja kulture, istorije, tradicije i svih drugih vrednosti Zrenjanina i okoline.
.gif)
.gif)
